De Hongaarse componist György Kurtag is een man van kleine, geconcentreerde miniaturen: werken waarbij de stiltes zeker even zwaar doorwegen als noten, die de componist erg spaarzaam gebruikt. Kurtags muziek kenmerkt zich door een extreem doorgedreven expressiviteit en een erg doordachte manier van schrijven. Het kan dan ook niet verbazen dat Kurtag aan een werk als de liedcyclus '...Pas à Pas – nulle part...' niet minder dan 5 jaar gewerkt heeft. Een werk als 'Signs, Games and Messages' is zelfs niet echt 'afgewerkt'; het kan continu aangevuld worden met nieuwe stukken.
Twee muzikale gehelen op deze cd zijn vocale composities, namelijk een reeks van zes werken op gedichten van Friedrich Hölderdin en Paul Celan en het eerder genoemde '...Pas à Pas – Nulle Part...', geschreven voor bariton, strijktrio en percussie. Bariton Kurt Widmer kan de mogelijkheden van zijn stem volledig ontplooien in de 'Hölderdin-Gesänge'. Naast zangstem, atonaal en a capella, schrijft Kurtag voor sprechstimme of laat hij zijn zanger schreeuwen om bepaalde woorden te beklemtonen, zoals het fantasiewoord « Pallaksch » aan het eind van de cyclus. Alleen in het derde lied, 'Gestalt und Geist', wordt de zang versterkt door een aggressieve partij voor trombone en tuba. '...Pas à Pas – Nulle Part...' is dan weer gebaseerd op gedichten van Samuel Becket en aforismen van Sébastien Chamford. De korte gebonden stijl van het aforisme, nooit langer dan twee regels past natuurlijk vlot bij de muziek van de componist, bijvoorbeeld in 'une découverte bouleversante', waarbij de bariton het Engelse woord 'Fuss' blijft herhalen. Het slagwerk, pauken onder andere, of woodblocks en ratel, speelt hier een cruciale rol, als onwezenlijke inleiding op een lied of als ritmische ondersteuning van een frappante passage. Het concept van Kurtags muziek is niet dat die decoratief moet zijn, maar eerlijke en rauwe emoties toont en dat is goed te merken in het middelste werk op deze cd, 'Games, Signs and Messages', geschreven voor drie strijkers, waarbij zowel sologedeelten voorkomen als passages voor duo of trio. Wat op het eerste gezicht een uitbarsting van willekeurige energie lijkt zoals in de delen 'Jelek I', 'II' of 'III' is doordacht gebruik van alle virtuose capaciteiten van viool, altviool of cello. Dat Kurtags muziek ook erg intiem en eenzaam kan klinken, blijkt bijvoorbeeld uit het openingsdeel van 'Signs, Games and Messages', 'Virag az Ember, Mijakonak', waarin de vergankelijkheid van de mens centraal staat.
De cd staat ook bol van de verwijzingen en boodschappen die Kurtag in zijn muziek steekt. Verscheidene muzikale aforismen zijn opgedragen aan kennissen van de componist zelf, of aan componisten Pierre Boulez of (postuum) Erik Satie. En in het voorlaatste deel van '...Pas à Pas – Nulle Part...', citeert de bariton op de woorden 'à la mort' het 'lotsmotief' uit Bizets 'Carmen'.
De luisteraar die niet afgeschrikt wordt door atonaliteit zit hier met een schatkamer aan muzikale ideeën. De muziek van Kurtag is versneden en geeft hem nog nauwelijks houvast in de vorm van herkenbare melodien, tonaliteit of drijvende ritmes. De uitvoeringen zijn echter zonder meer overtuigend gebracht, een resultaat van de jarenlange samenwerking tussen de verscheidene muzikanten die aan de cd vooraf zijn gegaan. Misschien karakteriseren de regels van Emily Dickinson (die trouwens net als Hölderin waanzinnig geworden is, sic) in het begeleidende boekje de muziek het best : « I sing, as the boy does by burying ground – because I am afraid ».
Meer over György Kurtag
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
