Beethoven en Schubert: twee figuren die elkaar wederzijds respecteerden, maar wiens karakters toch heel ver uit elkaar moeten gelegen hebben. Vooral Schubert had, naar men vandaag kan vermoeden, te lijden onder het onwrikbare statuut dat Beethoven in Wenen genoot. Schubert onderkende weliswaar het genie in de composities van zijn collega, maar moet tegelijkertijd het gevoel gehad hebben dat zijn eigen schriftuur uit een andere innerlijke bron ontsproot. Zeker in Beethovens kamermuziek treft men een componist in de gedaante van een beeldenstormer: iemand die structureel-harmonische revoluties wil ontketenen, voorbij de grenzen van het denkbare wil treden. Schuberts kamermuziek is daarentegen doortrokken van een diepmenselijk gevoel, waarin de immer terugkerende lyriek centraal staat. De leek die Beethoven en Schubert vanuit deze optiek beluistert, zal misschien argumenteren dat hun kwartetten allebei duidelijk te situeren zijn in het eerste helft van de 19e eeuw. Dat is natuurlijk zo, maar dat staat niet in de weg dat er een wereld van verschil bestaat tussen beide componisten: pijn en weemoed worden bij Schubert als het ware verklankt in een poging om met het affect in het reine te komen, terwijl het wrange bij Beethoven directer inwerkt, niet gemaskeerd en compositorisch onverhuld, als wilde de componist dolken in lijf en leden van zijn publiek rammen. Terwijl Schubert, zelfs als hij een stuk laat wegkwijnen, blijft zingen. Omdat er, ondanks alles, toch altijd schoonheid is, moet en zal zijn.
Het wereldbefaamde Artemis Quartet trad onlangs naar buiten met een box die al hun schitterende Beethoven-opnames bundelt. Op de markt is die integrale, verschenen bij Virgin Classics, misschien wel de allerbeste. Tijdens hun Beethoven-cyclus wilden de leden van het Artemis kwartet echter ook een project dat moest "breken" met hun voortdurende concentratie op Beethoven. Een opname met de laatste en meest gevierde kwartetten van Schubert zag toen het licht. Qua intensiteit kan men het idee om deze drie stukken op te nemen moeilijk als "even vakantie" bestempelen, want net als bij Beethoven vereisen Schuberts lange kwartetten een continue status van alertheid. Dit kwartet begrijpt dat goed en elk lid zit dan ook voortdurend geïnspireerd te vertolken. De communicatie tussen de verschillende leden is onmiskenbaar: de manier waarop motieven worden verwerkt, beantwoord of teruggekaatst, werkt uitstekend. Het Artemiskwartet wil hier echter absoluut niet in overdrijven: hun krasse inzichten zorgen voor hyperdoorleefde uitvoeringen waarin risico's worden genomen, maar nooit zoveel dat de muziek zelf zou kunnen verdrinken. Dat betekent dat deze uitstekende opname het evenwicht houdt tussen traditie en radicaal vernieuwen: Artemis weet maar al te goed hoe Schubert dient vertolkt te worden, maar durft "verworven kennis" omtrent tempo, dynamiek en retoriek ook in vraag te stellen. Precies dat verlangen om Schubert vandaag te herevalueren levert een uitstekende opname: een die de luisteraar bij de les houdt en op onverwachte momenten nieuwe inzichten op een dienblad presenteert.
Toch zal deze opname niet voor iedereen als een nieuwe standaard worden ontvangen. Het Artemis kwartet staat er immers om gekend soms met hardvochtige halen te vertolken, en dat is hier niet anders. Het beeld van de geromantiseerde eenzaat Schubert moet hier wat bijgesteld, want dit viertal vindt ook zakelijkheid, koelheid en bitterheid in Schuberts werken voor strijkkwartet. Zodoende gaat er toch een nieuwe wereld voor de luisteraar open, maar niet iedereen zal die als prettig ervaren. Dit is zonder enige twijfel een standaardopname in dit repertoire, maar niet een die alle concurrentie naar huis stuurt.
