Meer dan veertig jaar scheiden Shostakovich' derde en laatste, vijftiende symfonie, veertig jaar waarin de componist als Sovjetburger persoonlijk en artistiek sterk onder druk werd gezet door het regime en meermaals voor zijn leven moest vrezen. In 1927, toen de derde symfonie werd geschreven, lagen de verschrikkingen van het communisme nog grotendeels in de toekomst en deze 'eerste mei' symfonie geeft dan ook een krachtig, zij het dat wat naïef beeld van de nieuwe samenleving die beloofd werd. Dit eendelige werk was precies wat het regime verwachtte van nieuwe muziek: revolutionaire liederen, Russische thema's, marsmelodieën en een krachtige, opwindende finale die de atmosfeer van een eerste mei bijeenkomst, met zijn slogans en toespraken probeert na te bootsen. Het mocht niet baten: enkele jaren nadien werden zowel de derde als de vierde symfonie veroordeeld wegens 'formalisme'...
De vijftiende symfonie keert terug naar de 'absolute' muziek van de vierde, vijfde of tiende symfonie, muziek die geen nadrukkelijke taferelen uitbeeldt en bij Shostakovich steeds die typische ambiguïteit behoudt. En die is in de vijftiende zeker aanwezig: Shostakovich citeert werken van zichzelf een half dozijn keer, net als motieven uit Wagners 'Ring' cyclus of Rossini's 'Willem Tell'. Het werk lijkt, met zijn onschuldige eerste deel en delicate finale bijna te licht uit te vallen maar het treurige, donkere trage deel behoort zeker tot de meest ontroerende muziek die Shostakovich ooit schreef.
De vijftiende symfonie behoudt al zijn allure maar onder Kofmans leiding klinkt hij transparant en delicaat. Op die manier is een grote rol weggelegd voor de solisten, eerste fluit bijvoorbeeld in het eerste deel, trombone en cello in het tweede of viool in het derde deel. Elk van deze grote soli wordt met een bewonderenswaardige controle en precisie uitgevoerd, een accuraatheid die muzikaliteit zeker niet in de weg staat. Accenten en 'tutti' passages bezitten die zware, harde maar zeer precieze kwaliteit die muziek als deze heel frappant kan doen overkomen.
Ook de derde wordt geen massief monument maar blijft overzichtelijk klinken, met een structuur die duidelijk afgelijnd is. Soli in de koperblazers in de vele marsmotiefjes klinken slank maar de gedeclameerde finale, (een muzikale uitbeelding van een politieke agitatie?) bezit net genoeg grofheid. Het trage deel bezit lyriek maar het blijft een soort van objectief gevoel: een beschrijving in plaats van een beleving van tederheid want in deze verheerlijking van het collectivisme is weinig plaats voor het individu. Het koor, dat helemaal aan het eind van de symfonie binnenkomt op een hymne van de revolutionaire dichter Mayanovsky, brengt het werk tot een grandioos einde maar klinkt nergens geforceerd of schreeuwerig.
Als afsluiter van een integrale opname van Shostakovich' vijftien symfonieën kan deze cd zeker tellen. Net als voorgaande opnames lost ook deze uitgave alle verwachtingen moeiteloos in, met een uitvoering die transparant, slank en muzikaal weerklinkt.
Meer over Dmitry Shostakovich
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
