Een orkest is geen piano, een piano geen orkest. In het tijdperk van de lp, de cd en de mp3 is die vanzelfsprekende discrepantie helemaal geen probleem meer: met een druk op de knop kan men van de ene naar de andere bezetting overschakelen, hetgeen tot voor een jaar of dertig uiteraard geen evidentie was. Aan de verspreiding van bijvoorbeeld symfonieën werd tot in de 19e eeuw traditioneel bijgedragen door de publicatie van pianotranscripties, die uiteraard eenvoudiger te lezen waren voor de minder onderlegde toetsenist, en bovendien het genot konden verschaffen iemand zelf het universum van een symfonie op te laten wekken. Wanneer het een groot voorbeeld als Beethoven betrof, stond men in een rij aan te schuiven om een transcriptie te maken. De symfonieën zitten immers niet alleen boordevol huiveringwekkend mooi melodisch materiaal, ook structureel-compositorisch zitten ze zo goed in elkaar dat het een plezier is met een dergelijk werk aan de slag te gaan. Wanneer Franz Liszt in de jaren na 1830 begint met zijn eigen adaptaties van de negen symfonieën voor piano, liggen er al tientallen edities in de rekken. In een voorwoord bij zijn volledige set bewerkingen, afgerond ongeveer dertig jaar later, verklaart de componist-pianist-arrangeur echter dat hij niet de bedoeling had een uit het dozijn herkauwers te worden. Zijn herwerkingen pogen dan ook “echte transcripties” te zijn, geen losse fantasieën en al evenmin reducties.
Liszt stelde zichzelf tot doel geen noten toe te voegen en er zo min mogelijk weg te laten. Uiteraard benadert de nieuwe creatie op dat moment in hoge mate het origineel, maar een overzichtelijke partituur kan men op die manier niet samenstellen. Hoe zit het met hoofd- en nevenstemmen, hoe wordt de problematiek van de unieke instrumententimbres opgelost, hoe kan men omspringen met de verschillende lagen die niet allen in de melodie, maar ook in het begeleidingsmotief zitten ingebed? Een dergelijke adaptatie maken is hoe dan ook voor ingrijpende keuzes gesteld worden, en precies daarom is het geen vanzelfsprekende opdracht om tot een resultaat te komen met dezelfde dynamische mogelijkheden als het origineel. De superioriteit van Liszts bewerkingen voelt men echter meteen aan: wie de symfonieën kent, is geneigd de pianotranscripties luidop mee te brullen. Zeker het geëxalteerde eerste deel uit de zevende symfonie is er een die zich daartoe leent. Om maar te zeggen dat alle wendingen volstrekt logisch aanvoelen binnen de Beethoviaanse context waarin de luisteraar met deze stukken vertrouwd is.
Inmiddels is de Russische pianist Yury Martynov toe aan zijn tweede, opnieuw mooi vormgegeven, volume met de Liszt-transcripties. De zevende en de eerste symfonie staan (in die merkwaardige volgorde) op een en hetzelfde schijfje, waarbij heel wat boeiende tegenstellingen tussen beide werken te ontdekken zijn. De eerste symfonie vloeit immers rechtstreeks voort uit de 18e eeuw en zou, geanalyseerd op basis van haar vormen, integraal aan de piano kunnen geconcipieerd zijn. Een transcriptie maken, betekent dan proberen terug gaan naar de kern van waaruit al het materiaal ooit is ontsproten, met een zeer kernachtige bewerking als gevolg die dan inderdaad een soort “reductie” is van het origineel, kortom met minder kleuren maar evenveel mogelijkheden qua meerstemmigheid en ontwikkeling. Voor Martynov is die eerste symfonie dan ook geen struikelblok, terwijl hij zich op de zevende wel bijna stukloopt. Dat ligt niet aan hem, eerder aan zijn instrument. De érard uit 1837 articuleert wat laks en veert niet genoeg mee om een haarfijn geluid te behouden. Op het einde van het eerste deel lijkt het klavier het zelfs helemaal te begeven: al bij toch al een adembenemend effect! Op datzelfde elan gaat de toetsenist verder met het repetitieve-sombere motief uit het tweede deel, waarna Martynov het werk alsnog naar een reusachtig slot sleept. Indrukwekkend, maar jammer dat het instrument niet altijd mee wil. Anders zou dit waardevolle album een groter publiek kunnen behagen, met name ook diegenen die nog geen of weinig voeling met Beethovens symfonieën hebben.
