Met een afkomst die zowel Russisch, Duits als joods is, illustreert het leven van Alfred Schnittke treffend de bloedige geschiedenis van het Rusland van de twintigste eeuw. Zijn muziek, die al snel begon af te wijken van het ideaal van zijn mentor Shostakovich en meer en meer modernistische trekken begon te vertonen werd tot in de jaren tachtig verboden in de Sovjet Unie – al werd Schnittkes muziek gretig naar het westen uitgevoerd als uithangbord van het 'vrije' culturele leven in de communistische staat. De drie werken op deze cd – het concerto voor piano en strijkorkest, de 'variaties op één akkoord' en een 'improvisatie en fuga' – dateren van tussen 1966 en 1975 en luidden een stijlperiode in die Schnittke zelf zou omschrijven als 'polystilisme', een terugkeer naar een wat meer harmonisch ideaal, vol suggesties van tonaliteit.
Zowel in de piano als in het strijkorkest bezit Schnittkes pianoconcerto een ijzersterk karakter, dat zich vertaalt in hamerende, met uiterste zorg neergezette akkoorden in de pianocadens die het werk inleidt of in de onvermijdelijkheid waarmee het hoofdmotief van het werk (drie opeenvolgende quasi-tonale akkoorden) steeds opnieuw terugkeert. Het orkest van de Russische Staatsacademie begeleidt erg sfeervol, met glissandi die breed uitgesmeerd worden en dissonanten die een granieten sterkte lijken te bezitten. Victoria Lyubitskaya beheerst haar piano alsof ze een voltallig symfonisch orkest leidt en kan een overdonderende, volle klank uit haar instrument halen. Zelfs op momenten waarin orkest en soliste een uiterst zachte 'pianissimo' aanhouden (het einde van het concerto is een goed voorbeeld) is de spanning op deze opname te snijden. Met een heldere, strakke aanslag, zelfs in een zachte dynamiek behoudt deze muziek veel van zijn transparantie. Momenten van introvertie, al maken ze slechts van een handjevol noten gebruik, blijven vasthangen in een erg geladen atmosfeer. Lange, aangehouden akkoorden krijgen van haar alle tijd om na te zinderen, zodat de klank volledig verloren kan gaan in de opnameruimte maar de twee solowerken bezitten desondanks een zekere gedrevenheid, in de manier waarop de verschillende muzikale episodes elkaar opvolgen. Ritmische passages houdt ze opzettelijk onvoorspelbaar en net dat kleine beetje onregelmatig, zodat snelle trekken en plotse wilde invallen erg impulsief over gaan komen. De wat fragmentarische 'variaties op een akkoord', geschreven als examenwerk aan het conservatorium van Moskou voor Schnittkes toekomstige vrouw, de pianiste Irina Katayeva, zijn hier een erg goed voorbeeld van. Lyubitskaya laat contrasterende gedachten en vluchtige ideeën quasi willekeurig en improvisatorisch aan de luisteraar voorbijtrekken.
Schnittke blijft een van de belangrijkste figuren uit de Russiche twintigste-eeuwse muziekgeschiedenis en deze cd doet zijn werk voor piano alle eer aan met een uitvoering die noch diepgang, noch accuraatheid mist.
Meer over Alfred Schnittke
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
