De heersende scepsis jegens historische uitvoeringen wordt met de dag groter. In tijden van perfect uitgebalanceerde studiotechnieken waarin de luisteraar vanuit zijn woonkamer het gevoel krijgt dat hij naast een vleugelpiano zit, zien de “oude meesters” (dirigenten, pianisten, violisten, …) hun verkoopscijfers meer en meer dalen. De jaren waarin bijvoorbeeld Wilhelm Kempf met zijn uitvoeringen van de integrale Beethoven-sonates als referentieopname aangeduid werd, lijken steeds meer tot de verleden tijd te behoren. Puristen maken echter gaarne een uitzondering: wanneer de componist zelf achter het klavier kruipt, de snaren beroert of het dirigeerstokje in handen neemt, krijgt de opname vanzelf het elan van “standaarduitvoering”, hoe slecht de opnamekwaliteit ook moge zijn.
Voor deze cd met muziek van de Russische componist Aram Khachaturian hoeft een mens zich echter niets te beklagen. De extremen in het geluidsspectrum zijn uiteraard snel bereikt (een typisch gegeven voor oude opnames), maar verder is het geluid kraakhelder. Die lijn zet zich verder in de zeer transparante uitvoering door het USSR State Symphony Orchestra, die de heldere compositorische stroom die Khachaturian voor deze werken bedacht heeft, nog extra in de verf zet. De tweede symfonie, waaruit deze cd voor het grootste stuk bestaat, werd geconcipieerd in 1943, toen Shostakovich aan zijn zesde symfonie bezig was en Prokofiev net begonnen aan zijn vijfde. Waarom Khachaturian toch altijd in de schaduw zal blijven staan van beide groten wordt al snel duidelijk: het klankenpalet van zijn symfonie is nogal monochroom en het bevat niet de contrapuntische inventiviteit van zijn bekendere tijdgenoten.
Daar stelt Khachaturian een enorme melodische kracht tegenover, wat zijn tweede symfonie (beter bekend als ‘The Bell Symphony’, omdat een bel als leidmotief gebruikt wordt en deze dus voortdurend terugkeert) toch een ontzettend genietbaar werkt maakt. Khachaturian schuwt het grote gebaar niet en met veel bravoure barst het werk af en toe stevig uit zijn voegen. Khachaturian heeft daarenboven mooie solo’s in petto voor de kopers en in het langzaam aanzwellende slotdeel krijgt een piano zelfs enkele maten solo te verduren. Khachaturians verbodenheid met de Armeense volksmuziek blijkt sterk in enkele hemelse volkse melodieën die om de hoek luren, maar erg expliciet is dat gegeven gelukkig niet.
Op dit schijfje staan ook fragmenten van het ballet ‘Gayane’, die Khachaturian op diezelfde avond in Moskou dirigeerde. Met een weeklagende cello-lijn opent het eerste stukje, dat langzaam over gaat in een mooie vioollijn. Het tweede deel is solistischer opgezet en heeft een melancholisch walskarakter, waarin ook de harp een charmante rol vervult. Het spitante laatste deel toont dan weer hoezeer Khachaturian ondanks alle symfonisch geweld in staat is om de partituur transparant te houden en de grote lijn naar de voorgrond te plaatsen. Met toeters (en bellen) wordt de spannende finale besloten; wie allergisch is voor luide knallen haalt zich kortom beter geen Khachaturian in huis.
Op die zoete februari-avond van het gezegende jaar 1977 kreeg het Russische publiek als toemaatje ook Khatachturians bekendste werk over zich heen: het magnifieke ‘Adagio’ uit ’s mans ballet ‘Spartacus’. Met een mooie fluitsolo, die vervolgens overgaat naar de hobo, om even later uit te monden in een stevige orkestpassage die toch haar finesses behoudt, schreef Kachaturian ongetwijfeld de mooiste melodie van zijn leven. Het korte ‘Lezginka’ doet uitgeleide, een zeer gepassioneerd stuk waarin Kachaturian zijn stijl eens te meer als een statement uit het orkest schudt.
Of deze historische opname werkelijk een meerwaarde biedt boven meer recente uitvoeringen blijft dan de vraag, maar die is eigenlijk niet aan de orde. Voor een schappelijke prijs en met de componist zelf als interpreet, is deze cd voor wie nog geen Khachaturian in huis heeft een verrassend aangename aankoop. Een componist die het niet haalt bij de andere Russische groten, maar wel waardig in hun schaduw mag staan.
Meer over Aram Khachaturian
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
