Binnen het oeuvre van Joseph Haydn, neemt zijn indrukwekkende 'Die Sieben letzten Worte unserer Erlösers am Kreuze'een bijzondere plaats in. Dat kan moeilijk anders met een werk dat bestaat een langzame introductie, zeven even langzame 'sonata's' en een korte maar stormachtige finale – een originele vorm die noch voor noch na Haydn veel navolging kreeg. Het werd gecomponeerd als gevolg van een opdracht van de Spaanse havenstad Cadiz, waar het werk in de passieperiode uitgevoerd werd – niet in de kathedraal zoals Haydn zelf later foutief beweerde maar in een kleine ondergrondse kapel, de Santa Cueva. Omdat het werk op korte tijd in heel Europa aan populariteit won, maakte Haydn nadien twee bewerkingen, eentje voor strijkkwartet en eentje voor koor en orkest maar de puur instrumentale versie, voor groot orkest die hier gepresenteerd wordt is weldegelijk het origineel.
Normaal gesproken valt er tussen de delen van de 'Sieben letzten Worte' een langere pauze, waarin tijdens een kerkdienst de relevante teksten uit het Passieverhaal voorgelezen worden. Op enkele moderne uitvoeringen wordt voor die erg authentieke aanpak gekozen, zo bijvoorbeeld bij Jordi Savall bij het label Alia Vox, waar men ook op de opname bijbelse uittreksels kan horen tussen Haydns 'sonata's'. Het Orkest van de Achttiende Eeuw sprak de Amerikaanse componist Ron Ford aan om zeer korte tussensecties te componeren die een naadloze overgang maken tussen de verschillende delen. Het effect is er een van stille dramatiek en vervreemding – Fords intermezzi klinken ook prominenter en prominenter naarmate het werk vordert. Zijn klankwereld past het orkest perfect maar zijn atonaliteit staat in schril contrast met Haydns zuivere logica, iets wat zeker binnen Fords intenties gelegen moet hebben.
De huidige opname is het resultaat van concertopnames in Utrecht en Leiden. Haydn slaagt er wonderwel in om doorheen zeven langzame delen een grote variatie wat karakter en toon betreft aan te brengen. Haydns muziek, grotendeels in majeurtoonaard gecomponeerd klinkt meer berustend dan het verhaal van Jezus' kruisiging zou doen vermoeden maar Frans Brüggen houdt een indrukwekkende spanning in zijn uitvoering. De beheersing waarmee deze 'Sieben letzten Worte' gespeeld worden, zet hoogtepunten in de muziek nog sterker in de verf: een magistrale crescendo die naar de conclusie van de vierde 'sonata' leidt bijvoorbeeld. Er zit bovendien een meeslepende dramatiek in de donkere wereld die het Orkest van de Achttiende eeuw bijvoorbeeld aan het begin van de zesde sonate schept, het resultaat van een sectie strijkers die veel kleur kan maken en ook op duistere momenten geen transparantie verliest.
Net zoals Haydns 'Sieben letzten Worte' geen voor de hand liggend werk zijn, ligt een uitvoering ervan evenmin gemakkelijk maar hier wordt Haydns muziek, die een klein uur in beslag neemt, van het begin tot het einde meeslepend gehouden, geholpen door een orkest dat prachtig klinkt en met een zelden gehoorde beheersing Haydns ingehouden drama vorm geeft.
Meer over Joseph Haydn
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
