De Let Peteris Vasks steekt niet onder stoelen of banken waarom zijn muziek zo getormenteerd klinkt. Jaren lang werden hij en zijn volk onderdrukt door het Sovjetregime en die gouvernementele terreur heeft zowat de volledige bevolking in een angstpsychose achtergelaten. Ook de schrijnende armoede waar veel van Vasks’ familieleden en landgenoten tegen moeten vechten, is een programmatisch onderdeel van zijn muziek. Kunst is, als de luisteraar even de bril op zet van Peteris Vasks, geen medium dat schoonheid moet brengen, maar wel bevrijding. Een bitter weerwoord op de onvriendelijke maatschappij en haar in zichzelf gekeerde vorm van doorgedreven pessimisme.
Buiten al wie een allergie heeft aan negativisten, want Vasks is er één in hart en nieren. Genieten van het leven is er uiteraard ook bij, maar niet in zijn werk. Dat is altijd wrang, doorwrocht en pijnlijk. Zo ook zijn tot nog toe vijf strijkkwartetten, waarvan de eerste drie door het Navarra Quartet werden uitgevoerd. Dat kwartet won al verschillende internationale prijzen en verzilverde reeds een cd bij Naxos en Altara. De uitgave van Challenge is de meest stijlvolle tot nog toe, met een glunderend kwartet in het gebruikelijke zwart op de cover.
Het eerste strijkkwartet, geschreven in 1977 en herzien in 1997, opent (‘Intrada’) met een donker kluwen van strijkers die volledig het noorden kwijt lijken te zijn. Het tweede deel, ‘Sonata’, krijgt een ruw karakter door rebelse ritmeveranderingen, maar meer lyrische passages gooien af en toe roet in het eten. Het laatste deel lijkt een gevecht te vatten tussen de hardvochtige, voorgaande delen, maar uiteindelijk zijn het liefelijke vogelgeluiden (een handelsmerk van Vasks' idioom) die de overhand krijgen. Het tweede kwartet dateert van zeven jaar later en draagt de titel ‘Summer Tunes’, hetgeen expliciet verwijst naar Vasks’ voorliefde voor vogelgezang. ‘Coming into Bloom’, het eerste deel, is een stevige introductie, waarvoor het waggelende ‘Birds’ (met veel glissandi in de strijkers) een natuurlijk tegengewicht vormt. In ‘Elegy’, het slotdeel, krijgt de luisteraar alweer een staaltje van het donkerste compositiewerk van Vasks voorgeschoteld, met deemoedige lijnen waar alle hoop uit verdwenen lijkt. Het derde strijkkwartet uit 1995 is abstracter en compositorisch meer coherent. Het filmische leed uit de twee voorgaande werken voor deze bezetting heeft een meer ingenieuze vorm gekregen en naast pure pijnklanken speelt Vasks ook met volksmelodieën.
Hoewel het Navarra kwartet al deze muziek erg goed uitvoert, blijkt Peteris Vasks toch niet de meest interessante componist te zijn. Zijn “leed” neemt haast beeldende proporties aan en op den duur is dat wrange palet te beperkt. Puur naar vorm toe is zijn werk namelijk te vrijblijvend en af en toe modderen de composities maar wat aan. De catharsis waar Vasks telkens naar toe werkt is niet echt verrassend en de opbouw blijkt telkens behoorlijk voorspelbaar te zijn. De kracht van deze cd is de universele boodschap, waar gewoon niemand omheen kan luisteren. Vasks raakt dus wel een gevoelige snaar, maar bespeelt die te lang en haalt er geen buitengewone tonen uit. Zelfs het erg goeie Navarra Quartet, dat bij deze zijn immense virtuoze en emotionele engagement bewezen heeft, slaagt er niet in de muziek écht te doen leven. Een aangename cd, maar de muzikale rijkdom is eerder beperkt.
Meer over Pêteris Vasks
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
