Sommige barokinstrumenten evolueerden naar de instrumenten die men vandaag in een symfonisch orkest ziet zitten maar anderen zijn na de achttiende eeuw haast volledig in de vergetelheid geraakt. De viola da gamba, cornetto of chitarrone zijn zulke achterblijvers en deze cd van het Leupold Trio spitst zich toe op dat laatste instrument. De ‘Chitarra Italiana’, een luit-achtige voorloper uit de renaissance gaf dit instrument zijn naam, dat gewoonlijk ook wel eens Theorbo genoemd wordt. Men vindt het vaak terug in grotere barokensembles als versterking van de courante basinstrumenten als orgel, klavecimbel, cello of violone. Als solo-instrument is het eerder een zeldzaamheid, een euvel dat de violiste Eva Stegeman, cellist Wouter Mijnders en luitist Sören Leupold wilden verhelpen. De chitarrone bleef in zijn tijd namelijk vaak het instrument naar keuze voor muzikanten voor wie er geen klavecimbel beschikbaar was. Heel wat muziek uit de zeventiende en vroege achttiende eeuw bevat dus baspartijen waarbij het basinstrument niet verder gespecificeerd word zodat de uiteindelijke beslissing aan de uitvoerders overgelaten wordt.
Dit overzicht van honderdvijftig jaar chitarronemuziek begint ruwweg bij Girolamo Frescobaldi en sluit af met een sonate voor cello en continuo van Antonio Vivaldi en bevat enkele opmerkelijke stukjes muziek. Delen die ‘alle chitarra’ gespeeld worden zijn geen verrassing. Bij die speeltechniek wordt de chitarrone met overgave als een gitaar bespeeld, met vurig aangeslagen akkoorden. Een ‘Romanesca’ van Biagio Marini is daar een mooi voorbeeld van maar ook de snelle delen uit de (overigens meesterlijk uitgevoerde) cellosonate van Antonio Vivaldi RV 44 krijgen een soortgelijke begeleiding mee. Zo een begeleiding geeft een volks, opwindend effect. Het is leuk om te horen hoe de viool en de cello de chitarrone in dat volkse aspect ook enthousiast volgen, met glissandi en een energieke speelwijze.
Vreemder is dan de ‘Sonata Seconda’ van Dario Castello waarin de vioolcadens de weg opgaat van tonaal vrije muziek zoals die in de Balkan of zelfs in Turkije gemaakt wordt. Is dit een fantasietje van violiste Eva Stegeman of een werkelijk uitgeschreven cadens uit een eeuw waarin akkoorden best gedurfd konden klinken? De enkele werken voor chitarrone solo op de cd komen uit Engeland, wat geen alledaagse combinatie is op een cd met verder Italiaanse muziek. Een ‘Fantasie’ van Gregory Howet of een ‘Lachrimae’ van John Dowland typeren de muziek uit het Elizabethaanse Engeland, met zijn intimistische opzet en gevoelig neergezette akkoorden.
De Italiaanse barok is vertegenwoordigd in al zijn vormen; zowel door Italianen die in Italië zelf werkten als door hun landgenoten die hun werk over de Alpen gingen zoeken. Van die eersten is de cellist Domenico Gabrieli een voorbeeld (geen familie van de Venetiaanse Gabrielis) van wie een contemplatieve cellosonate gepresenteerd wordt. Antonio Bertali, hofmuzikant van de keizers Ferdinand II en III in Wenen is beter gekend, omwille van zijn virtuoze instrumentale muziek. Zijn theatrale ‘Sonate a 2’ voor viool en cello (en continuo) is niet zo flitsend en opwindend als sommige andere werken van hem maar krijgt van haar uitvoerders een galante interpretatie mee. De muziek van de Saksische componist Johann Rosenmüller zit zoals vaak vernuftig in elkaar. Zijn ‘Sonata no. III a 2’ werd in Italië gecomponeerd en is een voorbeeld van spitse imitatietechnieken tussen viool en cello. Het is een van de kleinere nadelen van de cd dat die sonate dan ook zo bruusk wordt afgesloten. Wilden de uitvoerders hier een soort van Italiaanse flair in de muziek steken? Daar leent Rosenmüllers doordachte, meer Noord-Europees gedachte sonate zich alleszins minder goed toe dan sommige andere werken.
Alles bij elkaar genomen, biedt deze cd een onderhoudend en stilistisch gevarieerd overzicht van de rol die de chittarone speelde in kamermuziek uit de zeventiende en achttiende eeuw. Grotere werken waren zeker welkom maar pasten misschien niet in de opzet van deze uitgave. Hoe dan ook, het Leupold presenteert een verzameling elegant uitgevoerde barokmuziek voor klein ensemble.
