Collega’s frustreren zich misschien onder de superlatieven waarmee de Amerikaanse pianist met Indiase roots bedolven wordt, maar zelf blijft Vijay Iyer er stoïcijns onder. Zelfs toen hij vorig jaar in de statistieken van Downbeat werd verkozen tot “muzikant van het jaar”, hij als eerste naar voor kwam in de categorieën “beste pianist” en “beste componist”, zijn trio tot “beste ensemble” en zijn laatste cd tot “beste album” werd gekroond, steeg het succes hem niet naar het hoofd. Muziek draait immers niet om de prijzen, wel om wat ze teweeg brengt bij mensen.
Wat is hoge cultuur? Wie die vraag aan Vijay Iyer stelt, zal waarschijnlijk geen oplijsting krijgen met namen reikend van Bach tot Xenakis. Immers is Iyer evenzeer gefascineerd door figuren als Stevie Wonder en Michael Jackson: muzikanten die de muziektheorie misschien niet op zijn grondvesten heeft doen daveren, maar die wisten hoe ze een massa konden beroeren. Tegelijk waren Wonder en Jackson muzikanten die geloofden dat hun idolenstatus kon aangewend worden om maatschappelijke wantoestanden aan de kaak te stellen. Die eerste heeft veel betekend voor de zwarte beweging en sprak zich in zijn teksten openlijk uit over sociale thema’s, en dat die laatste met een nummer als ‘Earth Song’ naar buiten kwam, betekent dat hij zich evenmin louter als een entertainer zag. Ook in Iyers perspectief is het onzin een kunstenaar te willen zijn die als het ware naast de samenleving fungeert, en er niet middenin.
Vijay Iyer Trio (foto: Jimmy Katz)
Noch uit Iyers solo- en trio-werk, noch uit de uitgeschreven “modern klassieke” werken die hij op de wereld loslaat, kan men echter een openlijk engagement afleiden – op titels van nummers zoals ‘Actions Speak’ na misschien. Dat specifieke aspect van zijn bestaan als muzikant kan de pianist voornamelijk kwijt in zijn duo met Mike Ladd. In een trilogie albums stonden Iyer en dichter/performer Ladd stil bij het leven in de Verenigde Staten zoals dat er vandaag uitziet. Hun debuut ‘In What Language?’ is inmiddels tien jaar oud en stelde de vrijpostigheid in vraag waarmee de Amerikaanse autoriteiten buitenlanders naar believen incorrect behandelden. In welke taal kan men zich verweren tegen een dergelijk georganiseerd onrecht, dat van staatswege uitkomt en selecteert op nationaliteit of religie, meer dan op persoon? Vervolg ‘Still Life With Commentator’ ging over hoe dit informatietijdperk mensen heeft vervreemd en het pas verschenen slotstuk ‘Holding It Down: The Veterans' Dreams Project’ focust, zoals de titel aangeeft, op de dromen van soldaten die met post-traumatische stress uit de oorlogen in Afghanistan en Irak zijn teruggekomen. Het is een muzikale hymne ter ere van de slachtoffers die deze oorlog gemaakt heeft: gewone mensen die getekend voor het leven een normaal leven moeten zien te hervatten, terwijl ze ’s nachts geplaagd worden door beelden over wat ze aan de andere kant van de wereld hebben aangericht.
Wordt er gesproken over de vele gezichten die Iyer kan opzetten, dan noemt men zijn trilogie met Mike Ladd wel eens epische hip-hop, de albums met zijn trio
straigt forward jazz en zijn werk als componist brandend actueel op de scène van het hedendaags klassiek. Daartoe beperkt Iyers output zich echter niet. Het ongeveer twee jaar oude ‘Tirtha’ ontsproot aan Iyers verbeelding om de grondslagen van de Indiase muziek in een jazzy kader in te bedden, wat in een ongebruikelijke bezetting met elektrische gitaar en tabla overigens uitstekend lukte. Ook in de band van saxofonist Rudresh Mahanthappa is Iyers etniciteit sterk aanwezig, hoewel zijn inspiratie zich ook hier niet beperkt tot het brengen van franjes wereldmuziek. De pianist ambieert in elke formatie, op elk moment “de klank van menselijke acties te organiseren”, zoals hij het zelf omschrijft. Een dergelijk abstract streefdoel zet de deur open naar complexiteit op vlak van harmonie, ritme en samenspel: elementen die op ‘Accelerando’, Iyers laatste cd in trio, even sterk aanwezig zijn als in opnames van de jongere muzikant. Toch kan het op geen enkel moment de bedoeling zijn de bouwstenen die samen het raamwerk van een improvisatie vormen, zodanig aan te wenden dat ze de luisteraar een klaar zicht ontnemen. Alleen kan een nummer als ‘Optimism’ vanzelfsprekend geen doodeenvoudig, lineair verloop hebben: het trio moet zich dat optimisme als het ware toe-eigenen, het veroveren, om het ten volle te kunnen veruitwendigen.
Vijay Iyer Trio (foto: Jimmy Katz)
Van wat Iyer brengt, is niets gelikt en afgerond: op cd en live ziet men hoe hij zijn essenties uit de ruwe klei van zijn muzikale ingrediënten boetseert, in muziek die een proces is, en als een proces dat zich in de tijd voltrekt moet worden ervaren. Daarbij mag zeker niet veronachtzaamd worden hoezeer zijn begeleiders bijdragen aan het continuüm dat zijn composities zijn. Alweer is ‘Optimism’ daar een uitstekend voorbeeld van: zonder de contrabas van Stephan Crump, die het nummer met bokkensprongen naar een transcenderende finale duwt, en de drums van Marcus Gilmore, die op een bijna mysterieuze manier de tensie steeds laat toenemen, zou het effect beduidend minder intens zijn geweest. Behalve dergelijke monumentaal opgezette parabels, waarin het trio collectief een symfonisch gonzen van bedrijvigheid lijkt op te wekken, durft ‘Accelerando’ ook klein(er) te zijn. ‘Wildflower’ voelt men ontspruiten aan en groeien in de studio en in ‘Human Nature’ (naar Jackson) en 'MmmHmm' (een cover van Flying Lotus) laat het trio zich met liefde zoetjesaan gaan. Naar rasechte ballads is het vergeefs zoeken, maar dat Iyer ook naïviteit en poëzie in zijn vingers heeft zitten, laat het begin van ‘The Village of the Virgins’ mooi horen.
Dat een muzikant, die in bepaalde nummers gerust aan de slag mag gaan met de welbekende Fibonacci-reeks om een onnavolgbaar metrum in gang te zetten, niet dient te vergeten dat melodie en verhaal minstens even elementaire parameters zijn om een publiek bij de les te houden: Vijay Iyer weet het, Crump en Gilmore weten het en de Handelsbeurs zal het na 24 oktober evenzeer weten.
Meer over Vijay Iyer Trio
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
