In 2009 wordt, naast de componisten Purcell (350 jaar geleden geboren); Mendelssohn (200 jaar geleden geboren) en Händel (250 jaar geleden gestorven) natuurlijk ook Joseph Haydn geëerd, die tweehonderd jaar geleden, op 31 mei 1809 in Wenen stierf. Het Zweedse label BIS maakte van de gelegenheid gebruik om enkele van Haydns zelden gespeelde composities op cd uit te geven. Deze zesdubbele uitgave is de meest ambitieuze in een reeks die verder onder meer Haydns vroege opera 'Acide' omvatte.
De zes cd's presenteren werken uit verschillende periodes in Haydns leven. De eerste cd opent met 'scherzandi' voor orkest, gelegenheidsmuziek die Haydn aan het hof van Esterhazy componeerde. Haydn plakte op die werken oorspronkelijk de benaming 'symfonie' maar de vergelijking gaat niet helemaal op. De vierdelige vorm hebben deze 'scherzandi' gemeen met Haydns 'echte' symfonieën maar muzikaal zijn ze veel minder geraffineerd. Dit is dan ook pure ontspanningsmuziek, pretentieloos maar elegant, met gemakkelijk in het gehoor liggende melodietjes.
De werken voor baryton zijn een ander verhaal. Zeven octetten voor twee violen, altviool, cello, baryton, bas en twee hoorns en een kwintet voor altviool, baryton, cello (en bas) en twee hoorns werden specifiek voor prins Nikolaus geschreven, die zelf baryton bespeelde. Dit instrument, een verwant uit de barokke familie van gamba-instrumenten was zelfs in Haydns tijd al wat archaïsch en dat, samen met de veeleisende hoornpartijen zorgde ervoor dat Haydns barytonwerken nadien nooit echt vaak meer gespeeld werden. Geen van deze werken werd voor een groot publiek geschreven, eerder voor een intieme kring van kenners en muzikanten waartoe de prins zelf, Haydn als altviolist en de beste muzikanten van zijn hoforkest behoorden. De baryton is een uitzonderlijk instrument, met een kleur die een fluwelen, gesluierde klank aan het ensemble verleent. Die combinatie klinkt soms zo wonderlijk dat het lijkt alsof er op bepaalde passages een fluit of klarinet meespelen. De moeilijke hoornpartijen, vergelijkbaar met wat Haydn in sommige symfonieën neerschreef, worden door de Haydn Sinfonietta Wien op authentieke instrumenten capabel maar niet altijd even muzikaal uitgevoerd. De ventielloze barokinstrumenten waarop gespeeld wordt maken Haydns erg hoge partijen er niet gemakkelijker op maar wat meer charme was toch zeker welkom geweest, zeker in een zulke delicate kamermuziekgroep waarvan de muzikanten verder wel heel fijnzinnig musiceren.
De laatste drie cd's zijn gewijd aan Haydns 'Nocturnes' en 'Concerti a due lire'. Het zijn latere werken die Haydn in opdracht van koning Ferdinand IV van Napels schreef. De koning bespeelde zelf de 'lire organizza' een soort van vedel maar Haydn herschreef slim zijn concerti voor twee van zulke instrumenten voor fluit en hobo, zodat hij ze ook buiten het Napolitaanse hof aan de man kon brengen. Het is in die versie voor fluit en hobo dat de vijf concerti hier gepresenteerd worden. In de balans domineert fluitiste Siu Peasgood wat op hoboïst Paul Goodwin maar verder is dit een fijne, muzikale uitvoering, met elegant aangebrachte versieringen. Haydn herbruikte veel van deze muziek later opnieuw in sommige symfonieën, zodat bijvoorbeeld de laatste twee delen van het vijfde concerto hun weg vonden naar Haydns Parijse 89ste symfonie.
De 'Notturni' zijn weinig gekende maar prachtige composities voor blazers, vergelijkbaar met de grote serenades van Mozart. Haydns standaardbezetting is een ensemble van fluit, hobo, twee klarinetten, twee hoorns, altviool, cello en contrabas, waarbij de klarinetten soms door twee violen vervangen worden. Ze tonen Haydns schijnbaar onuitputtelijke vindingrijkheid op melodisch en harmonisch gebied, van de frisse mars waarmee de eerste 'notturno' begint tot de korte fuga die de finale van de vijfde vormt.
Deze uitgave stelt grotendeels kamermuziek van Haydn voor en de solisten van de Haydn Sinfonietta Wien spelen op deze kamermuziekwerken fijner en scherper uitgetekend dan het hele orkest doet in de 'Scherzandi'. Dirigent Manfred Huss blijft in zijn interpretatie steeds mooi binnen de lijntjes kleuren en deze hele opname doet weliswaar zonder veel verrassingen toch klassiek en verzorgd aan. Dit blijft echter een mooie kans om enkele van Haydns interessantste maar zelden of nooit gespeelde werken te horen.
Meer over Joseph Haydn
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
