Na hun integrale opname van de strijkkwartetten van Shostakovich in 2006, achtte het Quatuor Danel de tijd rijp voor een nieuwe, grote cyclus. Verspreid over meerdere jaren zal het kwartet alle strijkkwartetten van Mieczyslaw Weinberg opnemen. Deze onder invloed van de Tweede Wereldoorlog en het bijhorende antisemitisme naar Rusland uitgeweken Pool, geniet tot op heden minder bekendheid dan hij verdient. Zijn strijkkwartetten zijn niet altijd even uitgebalanceerd, maar de flitsen van genialiteit zullen weinigen onverschillig laten.
De ingrediënten zijn bij Weinberg erg herkenbaar. In alle drie de stukken die op dit derde deel van de Danel-integrale werden geplaatst, komt eenzelfde smart naar de voorgrond. Bij Weinberg staat de berusting echter naast een soort ontreddering, wat in zijn werk verbijsterende fragmenten oplevert die naast gigantische virtuositeit ook een perfect op elkaar ingespeeld kwartet vereisen. Een kolfje naar de hand van het Danel kwartet, die met zijn uitstekende uitvoeringen het oeuvre van Weinberg eindelijk de verdiende eer aandoet.
Een reden waarom Weinberg tot op heden nog altijd slechts tot een beperkte clan van ingewijden is doorgedrongen, dient zich niet meteen aan. Of toch: het is vaak moeilijk om bij Weinberg de grotere lijn van de compositie te bevatten. Vaak schetst de componist in de afzonderlijke delen schitterende sferen, maar het duurt lang eer de puzzelstukken werkelijk in elkaar vallen. Zelfs in het doorgecomponeerde achtste strijkkwartet (opus 66) lijkt de compositie eerder te bestaan uit op zichzelf staande miniaturen dan uit een consistent gegeven dat stukje bij beetje wordt uitgewerkt.
Dynamiek is er genoeg bij Weinberg, wiens strijkkwartetten altijd hyperkinetische uitbarstingen kennen. In het openingsstuk, het zesde strijkkwartet (opus 35), wisselt een doorgedreven melancholie meer spitante en agressieve passages af. Het is bovendien prachtig hoe Weinberg soms een orkestrale sfeer weet te scheppen, ondanks de kleine bezetting. Het ‘Andante Maestoso’ bijvoorbeeld (het zesde deel van het zesde strijkkwartet), dat aanvangt met een weerbarstige geluidsmuur om U tegen te zeggen, walst de luisteraar meteen plat onder een prachtige lyrische lijn. Een onovertroffen Quatuor Danel geraakt sierlijk voorbij de aartsmoeilijke partijen en zet een uitvoering neer van wereldniveau.
Wie houdt van doorzichtige kamermuziek, is bij Weinberg echter niet aan het juiste adres. Niet dat zijn muziek moeilijk is, maar de luisteraar moet tenminste bereid zijn mee te gaan in de heftige emoties die Weinberg geduldig afschuimt. Het atonale is nooit veraf, maar in plaats van expliciet te werken met alternatieve toonladders, verwerkt Weinberg graag Joodse elementen en zorgt de waterval aan dissonante klemtonen voor een gevoel van ontheemding. Het begin van het achtste strijkkwartet, met zijn doodse sfeer ondanks een hemelse vioolpartij, illustreert bovendien hoe Weinberg het polyfone aspect van de strijkersformatie ten volle benut. Niet alleen duikt al eens een fugatische inzet op, ook als één stem het hoogste woord voert, ligt onder het oppervlak vaak een woelige veelheid aan met elkaar contrasterende partijen te sudderen.
Het laatste stuk, het vijftiende strijkkwartet (opus 124), is alweer onmiskenbaar Weinberg. De ingrediënten zijn wat ze zijn (alweer wisselt een gevoel voor melancholische berusting enkele abrupte klankerupties af), maar Weinberg maakt er een schitterende collage vol ideeën van. Herkenbaar en toch anders, is dat niet de hand van de meester?
Echt hermetisch is het oeuvre van Mieczyslaw Weinberg dus niet, wat Quatuor Danel de komende jaren nog extra in de verf zal zetten. Na Shostakovich, die beïnvloed werd door Weinberg en de man anderzijds zelf ook inspireerde, is het oeuvre van Weinberg voor het Danel kwartet een logische stap, maar zonder de financiering door de University of Manchester was de integrale set er misschien nooit gekomen. Nochtans kunnen de foutloze, perfect doorleefde en bijzonder intense uitvoeringen van het Quatuor Danel een zegen zijn voor Weinberg en diens postume bekendheid. Hoewel niet altijd even prikkelend, is Weinberg het soort componist dat plots naar de strot grijpt of ineens een bloedmooie melodie uit zijn pen schudt. Alleen al daarom verdient deze opname de aandacht van iedereen die zichzelf “een beetje muziekliefhebber” acht.
Meer over Mieczyslaw Weinberg
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
