Een van de jaarlijkse zomertradities van de klassieke muziek is het Heimbach kamermuziekfestival, een concertreeks die plaats vindt in een omgebouwde oude waterkrachtcentrale in het gelijknamige dorpje in het Eifelgebergte. Het platenlabel AVI koos voor het tweede jaar op rij een concert met twee octetten om op plaat uit te brengen. Vorig jaar werden de octetten voor strijkers van Mendelssohn en Enescu belicht, dit jaar viel de keuze op de gemengde ensemblewerken van Franz Schubert en Jörg Widmann.
Octetten zijn tamelijk zeldzaam en de Duitse klarinettist Jörg Widmann werd aangesproken om een hedendaagse tegenhanger voor Schuberts ‘Octet’ voor strijkkwintet, klarinet, hoorn en fagot te schrijven. Het resultaat is een werk dat in zijn structuur en natuurlijk ook in zijn instrumentatie overeenkomt met Schuberts compositie maar stilistisch een andere richting uitslaat. Het opvallendst aan Widmanns werk zijn echter niet de moderne technieken die hij veelvuldig gebruikt, de complexe ritmiek, microtonen en speciale manieren van klank maken op elk instrument maar wel de natuurlijke manier waarop die in een verbazingwekkend klassiek aanvoelende compositie verwerkt worden. Het tweede deel van Widmanns octet is een opgewekt stukje (tonale) jachtmuziek en ook de finale bevat een herkenbaar, aantrekkelijk melodietje. Zelfs meer experimentele delen, zoals het duistere openingsdeel of het langzame deel, waar elk instrument quasi onafhankelijk van elkaar speelt, doen allesbehalve cerebraal aan.
Ook Schuberts ‘Octet’ is op zijn beurt geschreven naar het model van een eerder werk, namelijk het ‘Septet’ opus 20 van Ludwig van Beethoven, een werkje dat snel een van Beethovens populairste stukken werd (al was Beethoven daar niet zo overdreven gelukkig mee). Klarinettist Ferdinand Troyer stelde aan Schubert voor om een gelijkaardig werk te schrijven en Schubert accepteerde, niet in de laatste plaats omdat het hem de gelegenheid bood een grootschalig instrumentaal werk te schrijven als voorbereiding op wat uiteindelijk de ‘Grote’ symfonie in C D.944 zou worden.
Deze uitvoering stelt een Schubert voor in de diepste Duitse traditie, warm en genereus van klank, op vele plaatsen net een beetje gezapig en door en door romantisch gedacht. De Schubert van dit ensemble kijkt op die manier vooruit naar de muziek van Schumann en Wagner en niet achteruit naar die van Haydn, Mozart of Salieri. Zo hoeft men dus geen strak gespannen, classicistische vioolklank te verwachten maar een eerste violiste in de persoon van Isabelle van Keulen die een behoorlijk solistisch gedachte partij uitvoert: zangerig op vele plekken, vaak prominent aanwezig en steeds rijkelijk voorzien van vibrato. Ook klarinet en hoorn zijn duidelijk hoorbaar, ten nadele misschien een beetje van instrumenten als cello, altviool en fagot – die waar nodig echter mooi naar voren komen, de cello bijvoorbeeld met een soort van walking bass melodie in het midden van het scherzo.
Sommige tempi liggen wat langzaam, in de eerste twee delen bijvoorbeeld maar finale en scherzo (deel zes en drie) barsten van de energie. In het langzame deel krijgt de klarinet alle tijd om haar lange melodielijnen uit te spelen – een aanpak die meer doet denken aan de ‘unendliche’ melodieën van Wagner dan aan de vlotte trage bewegingen van Mozart – zodat elke noot van schubert haar volle waarde meekrijgt. Een dergelijk romantische uitvoering teert echter op uitstekende muzikanten die vlotjes met elkaar in dialoog gaan en een warm klankpalet kunnen uitspreiden, in het trage deel, het ‘Menuetto’ of de variatiereeks die het vierde deel van het ‘Octet’ vormt. De scherpere kantjes van Schuberts muziek, in de finale of het scherzo worden dus wat afgerond en passages als de voorlaatste variatie uit het vierde deel klinken haast symfonisch in hun opzet. Een romantische, geen classicistische Schubert is dit dus maar eentje die zich uitstekend in zijn vel voelt en door muzikanten gespeeld werd die uitstekend met dit lange, soms nukkige maar prachtige werk overweg kunnen. Widmanns kortere maar evenzeer boeiende ‘Octet’ op zijn beurt voelt aan als een natuurlijk antwoord op Schuberts muziek en niet enkel als een ondoordringbaar staaltje avant-garde.
