Musicologen hebben geen grotere passie: verbanden blootleggen tussen biografische details en het werk dat componisten in de periode van beslissende levenservaringen schreven, geeft hen het gevoel aan fundamenteel wetenschappelijk werk te doen, in Newtoniaanse termen (“actie” en “reactie”) dan nog wel. Een dergelijke ballon gaat echter niet altijd op. Zo zou Mozart dolgelukkig geweest zijn met de geboorte van zijn eerste telg, terwijl hij op hetzelfde moment bezig was aan het tweede van zijn zes Haydn-kwartetten. Niet bepaald blijmoedig van aard, ligt het niet voor de hand dit KV. 421 te linken aan wat er rondom Mozart gebeurde. Ware artisticiteit laat zich echter niet dicteren door een levensloop: melancholie en, bij uitbreiding, muzikale ernst, uiten zich op de meest onverhoedse momenten, misschien zelfs als een tegengewicht voor alle voorspoed die een mens op een bepaald tijdstip kan ervaren. Wat wel aan de bron lag voor Mozarts 14e tot 19e strijkkwartet? Een ontmoeting met Joseph Haydn, en meer bepaald diens strijkkwartetten. Immers was het niet alleen de mens die Mozart bijzonder inspireerde, ook diens onvolprezen verwezenlijkingen in het kwartet-genre zetten hem aan het denken. De vrucht van de confrontatie die de ene componist ervoer met het werk van de andere, was een zesdelige serie die vormelijk-harmonisch verder borduurt op waar Haydn het voor bekeken had gehouden. Hoewel door tijdgenoten niet unaniem op bewondering onthaald, kon Mozart niet meer in de wolken zijn met Haydns woorden. “Caro amico Haydn” (zoals het genie op de titelpagina schreef) verklaarde naderhand immers dat Mozart de grootste componist was die hij kende.
Aan de genese van Mozarts legendarische klarinet kwintet lag evenzeer een bewondering en vriendschap ten grondslag. Instrumentalist Anton Stadler was deze keer de inspirator. Behalve iemand waarmee Mozart uitstekend kon opschieten, was de virtuoos ook een figuur die zich verdienstelijk heeft gemaakt wanneer het gaat om de technische vervolmaking van de klarinet. Zo ontwikkelde hij de “basset klarinet”, een instrument dat qua bereik vier halve tonen lager kan dan de standaard klarinet. Kruisvaarders van de historische uitvoeringspraktijk beweren dat men Mozarts klarinetkwintet dan ook op een dergelijk instrument dient te spelen. Echter is het originele manuscript verloren gegaan en bleven alleen arrangementen bewaard voor instrumenten met een regulier register. Uitvoeren op een basset klarinet en de laagste tonen daadwerkelijk gebruiken, betekent dat de interpreet Mozarts ideeën tracht te reconstrueren, zonder authentieke grond. Of dan nog sprake kan zijn van een historisch verantwoorde uitvoeringspraktijk, dient ernstig in twijfel te worden getrokken.
In ieder geval kiest gereputeerd componist en minstens even verdienstelijk uitvoerder Jörg Widmann voor een hedendaags instrument. Zoals dat alleen met een moderne klarinet kan, laat de solist zijn klank geregeld prachtig open bloeien, echter steeds weer terugkerend naar een bescheiden, pure toon. Alle maniërisme laat Widmann achterwege in een uitvoering die, zoals het vijf fantastische muzikanten betaamt, enkel en alleen draait om de muzikaliteit van de partituur. Met een discografie die vooralsnog uitsluitend bestaat uit Dutilleux, Bartók, Ravel, Debussy, Brahms en Schubert, keert het Arcanto Quartett via Mozart terug naar de totale eenvoud. De scherpte waarmee ze het repertoire uit de 19e en de 20e eeuw gestalte gaven, nemen ze echter meer naar deze muziek. Vertolkte het Quatuor Ébène het KV 421 op hun opname ‘Dissonances’ nog met een vanzelfsprekende perfectie die een ware streling voor de trommelvliezen betekende – een beetje zoals Widmanns klank eigenlijk – dan kiest het Arcanto Quartett voor een menselijker aanpak. Met scherpe klauwen halen ze misschien wel het mooiste van de Haydn-kwartetten met grote zorg open. Vooral in de sopraanstemmen doet de vitale souplesse van Antje Weithaas en Daniel Sepec deugd. Dit is een Mozart zonder trucendoos, gespeend van ook maar het minste sentiment. Droog volgens enkelingen, opperbest volgens de meesten – diegenen uit die eerste categorie moeten misschien hun oren eens laten nazien?
