---

Weinig geluidstechnici van "klassieke" muziekensembles hebben zo'n impact op het uiteindelijke als Ralf Meintz bij Zeitkratzer. De groep mag dan integraal bestaan uit akoestische instrumenten, de samenwerkingen met artiesten uit de rockwereld (het oorverdovende 'Metal Machine Music' van Lou Reed) of elektronicamuzikanten maken de versterking bij dit ensemble extra essentieel en delicaat. Dit geldt zeker voor de cd's uit de 'Electronics' serie, waarin Zeitkratzer live muziek speelde van en/of met geluidsfreaks als Carsten Nicolai, Keiji Haino en Terre Thaemlitz. Aan Meintz de eer om de concerten en de latere daaropvolgende releases in goede banen te leiden. Een taak die veel meer vroeg dan het louter balans maken tussen de verschillende betrokken partijen...

Maar eerst het begin: hoe ben je bij Zeitkratzer terecht gekomen?

Ik begon op m'n elfde te drummen en vanaf het begin wilde ik eigenlijk leren hoe het geluid van muziek in z'n werk ging. Op dat moment had ik eigenlijk nog geen idee van wat een goed en een slecht geluid was, maar ik wist wel welke muziek ik graag hoorde en welke niet. Later ontdekte ik waarom en dat bleek dus van de sound van de muziek af te hangen. Toen ik 18 was leerde ik zelfstandig het beroep van geluidstechnicus en na een half jaar onbetaalde leerschool ben ik begonnen aan een echte opleiding. Na drie jaar en evenveel cd's kon ik zeggen dat ik een echte geluidstechnicus was. Ik was in die periode veel bezig met de muziek van Frank Zappa en ik was betrokken bij het label Muffin Records waarop we werkten met Europese en Amerikaanse muzikanten die de muziek van Zappa speelden. Op dat moment was Zappa nog in leven en ik heb het geluk gehad hem te leren kennen in Frankfurt toen hij daar was voor zijn 'Yellow Shark' project. Kort daarna overleed hij, dus was er geen sprake van om verder met hem te werken, maar dat heb ik dan weer wel kunnen doen met muzikanten die nog met Zappa gespeeld hadden en met die mensen hebben we enkele platen en tournees gedaan. Ik was in die jaren op zoek naar dat speciale geluid dat Zappa-opnames altijd hebben om er dan zelf iets mee te kunnen doen, een eigen versie van te maken. Van toen af ben ik me ook minder gaan bezighouden met mainstreammuziek ten voordele van specialere dingen. Van het een kwam het ander en later heb ik Zeitkratzer leren kennen in het Theaterhaus in Stuttgart, waar ik toen werkte als geluidstechnicus (sinds 1998, KVM). Het was meteen duidelijk dat voor dat soort muziek geen normaal geluidsconcept gebruikt kon worden.

Even terug naar Frank Zappa: opvallend dat je zo expliciet naar zijn sound verwijst. Is zijn muziek niet interessanter qua vorm en harmonie?

Misschien heb je wel gelijk in zoverre dat het niet zo gemakkelijk is om het speciale in het geluid van zijn opnames te horen. Toch was Zappa heel erg met geluid bezig. Vergeet niet dat hij in het begin, toen er nog geen meersporenrecorders voorhanden waren, eigenhandig een apparaat met zes sporen in elkaar knutselde. Bovendien werkte hij lang samen dezelfde geluidstechnicus, Bob Stone die vanaf de jaren '80 het geluid in handen nam en het echt uniek maakte. Zelfs slechte opnames van in een luchthaven of minder gesofisticeerd materiaal deed hij goed klinken. Ik heb gelezen over hun samenwerking en het was Zappa's doel om een oplossing te vinden voor zijn geluid, zijn ideeën en zijn verbeelding en Bob Stone realiseerde dat. Je kon dat trouwens ook horen in concertsituaties. Ik heb nooit een perfectere livesound gehoord dan tijdens de tour van '88 toen Stone het geluid deed voor een echte grote Zappa-band.

Zijn er ook drummers die je in je zoektocht naar de sound gestuurd hebben?

Natuurlijk zijn er heel wat drummers die speciale dingen ontwikkelden, zoals die van de Einstürzende Neubauten (N.U. Unruh, KVM). Heel de groep was er daar natuurlijk bij betrokken, maar het blijft wel een goed voorbeeld van speciale drumgeluiden. Tegelijkertijd luisterde ik echter ook naar mainstreamdrummers. Zo was ik tijdens mijn kinderjaren dol op de sound van Queenalbums waarop Roger Taylor drumde, heel krachtig. Dat was trouwens de reden waarom ik drummer wilde zijn: voor mij ging het altijd om de kracht in het geluid van dat instrument.

Dus sound ging bij jou over kracht?

Nee, niet speciaal, wat ik net vertelde ging over toen ik nog jong was. Alhoewel ... nu ik er over nadenk ... misschien is het toch wel zo. Kracht in het geluid is essentieel voor bepaalde stukken van Zeitkratzer. Wanneer je bij die groep de lijst van instrumenten bekijkt met viool, cello, contrabas, piano, percussie, trompet, trombone en klarinet, dan zie je meteen dat het eigenlijk allemaal akoestische instrumenten zijn. Wanneer we met die bezetting stukken van elektronica-artiesten gaan spelen, dan moeten we dat elektronische geluid naar die akoestische instrumenten kunnen vertalen. Daarvoor moet je dan wel zorgen voor een speciale en luide sound.

Als je bij Zeitkratzer werkt, zie je jezelf dan als technicus of als muzikant?

Ik zie mezelf als een muzikant, maar dan wel een die werkt met zijn technische know how. Audiotechnische vaardigheden zijn technisch gesproken van belang, maar ik moet tegelijkertijd wel een muzikant zijn om te begrijpen wat het orkest aan het doen is en om het allemaal levend te laten klinken.

Het zelf muziek spelen is voor jou nog niet helemaal verdwenen, want je bent nog steeds als uitvoerder actief in de band Ausweis. Hoe ervaar jij het verschil tussen spelen en het geluid regelen?

Als ik met Ausweis speel, kan ik niet de verantwoordelijkheid voor het geluid nemen zoals ik zou willen. Dat kan weer wel wanneer ik de muziek achteraf bewerk, dan kan ik doen wat voor die muziek het belangrijkst is: een bepaalde sound geven. Bij Zeitkratzer daarentegen is mijn rol heel duidelijk: ik moet begrijpen welk soort stuk ze spelen of hoe de improvisaties werken, ik moet de structuur beheersen en doen wat nodig is om het te laten klinken. Dat verschilt immers sterk van stuk tot stuk. Als we muziek van Tenney of Cage (James Tenney en John Cage, Amerikaanse 20ste eeuwse componisten, KVM) spelen moet alles goed hoorbaar zijn, heel hi-fi en akoestisch. Wanneer we noise spelen, zoals met Keiji Haino, moeten de akoestische instrumenten opgepompt worden door de versterking, waarbij elk instrument in het geheel moet blijven passen en de combinatie als een geheel moet blijven klinken. Dat is mijn rol bij Zeikratzer, wat iets heel anders is dan spelen met Ausweis.

Hoe bereid je je voor voor een Zeitkratzerproject?

Normaal gezien moet ik de info hebben over het programma, omdat de muziek zo kan verschillen dat ik echt moet weten wat er gaande is. Anders is het onmogelijk. Ik moet dus weten wat er in de backline zal zijn: welke instrumenten spelen, wat ze er mee gaan doen (spelen ze er gewoon op of gebruiken ze het als een noise-instrument?), en of het nodig is om speciaal te versterken of dat het volume eenvoudigweg opgetrokken moet worden. Afhankelijk daarvan bepaal ik dan welk materiaal ik nodig heb en dan overleg ik met de mensen van de technische staf van de locatie waar we spelen. Daarnaast bekijk ik ook de partituren, want er zijn er waarin aangegeven staat dat je als geluidstechnicus de EQ-settings (equalization, het bijsturen van diverse parameters van audiosignalen, KVM) moet aanpassen tijdens het stuk: dat je na 30 seconden 100Hz moet optrekken bij 6dB of dat er op minuut 15 bijvoorbeeld 1kHz moet weggenomen worden. Die dingen verschillen uiteraard erg van stuk tot stuk en dat maakt het zo ingewikkeld. Voorbereiding, de scores goed onder de knie hebben en er aantekeningen op maken is dan ook echt belangrijk.

Als je samenwerkt met artiesten als Keiji Haino of Carsten Nicolai, ga je dan hun muziek speciaal beluisteren?

Dat is inderdaad nog iets anders, want wanneer je met hen werkt – wat wel meer is dan zomaar hun stukken spelen – moet je die muziek goed begrijpen. Als dat niet het geval is, dan kan ik ook niet snappen wat Zeitkratzer er mee wil doen.

Werd je voor de 'Electronics' reeks sneller en meer betrokken bij de realisatie dan bij programma's met alleen "klassieke" stukken?

Ja, op een bepaalde manier wel, maar zelfs bij de klassieke stukken is het interessant om er vanaf het begin bij te zijn. Zo kan ik mijn mening geven over de ruimte waarin we zullen optreden en Reinhold Friedl (leider en pianist van Zeitkratzer, KVM) kan suggereren wat we wel of niet kunnen doen, maar voor de 'Electronics' albums was het inderdaad nog belangrijker. Of ze soms wel eens hun werking aanpassen op mijn aangeven? Ja, maar dan wel voor we optreden, wanneer we repeteren. Dan ontdekken we wat er werkt en wat niet. We kennen elkaar nu al wel even en soms proberen ze me te overtuigen dat hun mening juist is, maar in de meeste gevallen vinden we elkaar in het midden.

Voor de 'Electronics' reeks werkte Zeitkratzer samen met Carsten Nicolai, Terre Thaemlitz en Keiji Haino, drie echte geluidsfetisjisten. Brengt dat jou als geluidstechnicus niet in vreemde situaties?

Het is niet zo'n probleem geworden als het had kunnen zijn. Met een slechtere taakverdeling was het echt horror geweest. Ze zouden dan hebben kunnen afkomen met "ik wil het zus en zo", maar van in het begin was het duidelijk dat we het geluid zouden gebruiken op de manier zoals we dat voor Zeitkratzer gewend waren om bij het mixen dan te besluiten wat we precies zouden doen. Toen de elektronicamuzikanten het resultaat hoorden, hadden ze hier en daar een opmerking, maar algemeen gezien werkte het prima. Eigenlijk is dat altijd zo hoor, ik heb nog geen enkele situatie gehad waarbij de artiest zei dat het hem niet aanstond en dat het op een anders moest. Of wel, er was een uitzondering: toen we samenwerkten met gitarist Manuel Göttsching met wie we het stuk 'E2E4' opnamen. Hij hield echt niet van mijn mix en suggereerde andere oplossingen. Ik heb die gevolgd: hij wilde immers de opname uitbrengen en daarom hebben we maar niet moeilijk gedaan.

De drie cd's van 'Electronics' zijn opgenomen met heel verschillende muzikale persoonlijkheden. Nicolai staat bekend om zijn mathematische precisie, Thamelitz is opvallend speelser en Haino is dan weer graag met stevige noise bezig.

Die drie zijn inderdaad zo verschillend dat ik me aanvankelijk moeilijk kon inbeelden dat de individuele cd's uitgebracht zouden worden als een box. De concerten waren uniek en de verschillende persoonlijkheden leverden totaal verschillende situaties op: live, in de opname en zelfs wat betreft de kwaliteit van die opnames. Het moeilijkst was het vastleggen van Keiji Haino. Hij was heel beslist in zijn speciale high level gitaarversterkerklank en het was niet vanzelfsprekend om die te realiseren en tegelijkertijd Zeitkratzer nog levend te houden. Voor alle duidelijkheid: de moeilijkheid had dus niets te maken met Haino zelf. Naast het geluid was er op de cd met hem ook een probleem met een slechte opname. Iemand van de Volksbühne (zaal in Berlijn waar de cd opgenomen werd, KVM) maakte een foutje tijdens het optreden en daar heb ik wat problemen mee gehad. De gemakkelijkste opnames waren die met Carsten Nicolai en de meest complexe – naast de technische zaken bij de Haino-opnames – die met Terre Thaemlitz, wat me wel wat verbaasde.

Het album met muziek van Thaemlitz klinkt nochtans minder intensief dan de andere twee.

Voor mij niet, ik heb net het omgekeerde beeld. Het was immers moeilijk om die plaat een unieke sound te geven. Sommige dingen wilden gewoon niet werken met de settings die we doorgaans gebruiken bij het mixen. We moesten dus vreemde dingen doen om het geluid te laten werken. Een tweede probleem was dat de stukken onderling zo verschillend waren en niet typisch Zeitkratzer. Je kan dat trouwens horen in bepaalde stukken: de muzikanten waren niet gewend om dat soort dingen te spelen. Dat alles maakte het niet gemakkelijk om het geheel naar een hoog niveau te brengen, maar uiteindelijk ben ik dol geworden op dat album.

Wat heb je dan zoals moeten doen?

Soms moet je tracks echt noot voor noot herwerken om het geluid opnieuw te vormen. Alles werd live gespeeld en dan zit er altijd wel wat vuiligheid op. Wanneer je dan een opname een breed geluid wil meegeven, moet je eerst de storingen wegfilteren om daarna het geheel terug ziel te geven. Een voorbeeld uit de 'Electronics' reeks was '500 Year Orbit' van Terre Thaemlitz. Daar hadden we niet dat modderige, vreemde en mistige basgeluid dat we zochten en het bleek moeilijk om dit tijdens het mixen te realiseren. Om het beter te kunnen krijgen had ik de snaarinstrumenten moeten kunnen opnemen, verspreid over meer sporen dan toen het geval was. Ik moest het gaan verdubbelen en werken aan het geluid om het breder te maken om dat geluid te krijgen dat nodig was voor die track. Dat zijn trouwens geen details, want een bepaald geluid kan het karakter van een track gevoelig veranderen!

Van moeilijk gesproken: je was ook betrokken bij 'Metal Machine Music' waarvoor Zeitkratzer samenwerkte met Lou Reed. Friedl zei dat hij lang heeft moeten aandringen voor Reed akkoord ging om Zeitkratzer te laten proberen de muziek te spelen en de man die op de dvd van de release een interview doet met Lou Reed heeft het ook al niet gemakkelijk. Hoe heb jij het samenwerken met Lou Reed ervaren?

Dat was inderdaad niet zo gemakkelijk, maar ik met zeggen dat ik wel veel respect voor hem heb, zowel zuiver muzikaal en als wat betreft zijn gehoor. Hij was erg precies in de studio: hij wist duidelijk wat hij wilde en deed, en dat heb ik graag. Met hem omgaan is niet zo gemakkelijk, maar wanneer hij iets goed vindt, kan hij heel sympathiek zijn.

Bij het album Xenakis Alive!' word je ook vermeld als uitvoerder. Ben jij de man met de brandende microfoon?

Nee (lacht), dat was een beslissing van Reinhold Friedl. We hebben allemaal heel hard aan dat project gewerkt en iedereen heeft daar een grote input bij gehad. Daarom heeft hij mij als zodanig vermeld en ik vind dat correct. Of ik dat liever meer zou zien gebeuren? De credits voor een album zijn soms het minst belangrijk en af en toe merk je dat er niet nagedacht is over wie of wat er vermeld moet worden, maar mij stoort het in elk geval niet.

Met jou erbij heeft muziek steeds een elektronische component ...

Ja, maar zelfs bij hedendaagse opera's heb je dat. Er is bijna geen zuiver akoestische muziek meer.

... maar kan zuiver akoestische muziek jou nog boeiend?

Ja, meer het stemt me altijd droevig, aangezien ik er dan niet bij betrokken ben (lacht). Nee serieus, natuurlijk hou ik van akoestische dingen, maar op een bepaald moment begin ik me toch altijd af te vragen hoe het zou zijn om die muziek op cd vast te leggen of te brengen in een andere of een grotere ruimte. Dus op een bepaald moment komt er vaak toch nog elektronica aan te pas.