Behoeft het concept “preludes en fuga’s” (rond elke toonaard in het regulier harmonische systeem) nog introductie? Het was Johann Sebastian Bach die met zijn twee boeken ‘Wohltemperierte Klavier’ telkens een prelude en een fuga schreef en gewoon het rijtje toonaarden afliep. Sedertdien durfde geen enkele componist het aan om dezelfde vingeroefening over te doen. Ondermeer Chopin schreef 24 preludes, maar zonder de fuga’s is het effect totaal verschillend. De fugatische vorm brengt immers een totaal eigen, plechtige, standvastige sfeer met zich mee, die het hele werk een grote puls geeft. De gelijkenis tussen Bach en Shostakovich is dan ook frappanter dan verwacht: qua sfeer en muzikale expressiviteit gaat Shostakovich uiteraard stukken verder, maar het algehele gevoel dat uit het werk spreekt, spant een zijden draad over meer dan 300 jaar muziekgeschiedenis.
Het mooie is dat Alexander Melnikov de preludes en fuga’s benadert volgens een stramien dat ook ‘Das Wohltemperierte Klavier’ goed zou afgaan. Het ongenaakbare karakter dat bij Bach absoluut op de voorgrond staat, neemt Melnikov mee naar zijn interpretatie van Shostakovich’ bundel. Dat levert een interessant contrast: enerzijds is er de wrange en provocerende stijl die Shostakovich eigen is, maar anderzijds laat Melnikov de muziek natuurlijk kabbelen en lijkt het geheel van een maagdelijke zuiverheid. Dat rijmt uiteraard niet met de avant-gardistische gevoelsuitdrukking die Shostakovich in zijn opus 87 heeft gestoken, maar Melnikov vindt een perfecte balans en laat de keiharde emoties ongekunsteld overkomen, alsof ze een wezenlijk deel zijn van de muziek zoals die hoort te zijn. Hij zoekt de extremen dus niet op, maar integreert ze binnen een universele prozaïsche context. Juist dat maakt de lezing van Melnikov ze uniek en zo krachtig; het opruiende en het serene gaan hier werkelijk hand in hand.
De vergelijking met de referentieopname door Vladimir Ashkenazy is bovendien niet oninteressant. Ashkenazy voert niet alleen veel sneller uit, maar legt ook meer specifieke accenten en kiest expliciet niet voor een “Bachiaans” (onverstoorbaar) temperament. Dat past ook beter bij Ashkenazy’s licht ontvlambare aard, die in de preludes en fuga’s geregeld voor onverwacht vuurwerk zorgt. Nochtans valt niet tegen de aanpak van Melnikov te pleiten, die zich verheft boven de vrije interpretatie en een bittere ernst combineert met een immense flexibiliteit. Zijn uitvoering schuimt aan een rotvaart alle mogelijke emoties af, maar keert telkens terug naar een rigoureus stramien dat voor de luisteraar een aangenaam baken van vertrouwen en zekerheid vormt.
Wetende dat de preludes en de fuga’s omwille van hun quasi onspeelbaar karakter bitter weinig worden opgenomen, verdient de feilloze lezing van Alexander Melnikov nog extra lof. Hij verklaart op de bijgevoegde dvd ook letterlijk dat hij in elk segment naar een diepere laag heeft gegraven, en de luisteraar wordt niet toevallig een immense maturiteit gewaar. Melnikov is in de regel perfect beheerst, technisch zuiver en stoïcijns, maar als het moet komt hij percussief uit de hoek en krijgt het klavier zware klappen. Nog elders is Melnikov zoet en ondeugend, zoals in de klezmer- en jazzreferenties die Shostakovich met plezier verwerkte.
De uitgave onderstreept bovendien de pracht van de muziek. Tegen een zachte prijs biedt Harmonia Mundi maar liefst drie cd’s (uitzonderlijk, want normaal gezien ondernemen platenlabels vreselijke kunstgrepen om het geheel toch nog op twee schijfjes te krijgen) en een dvd, waarop Melnikov in gesprek gaat met Andreas Staier (ook een groot interpreet) en de preludes en fuga’s met gepast vakmanschap toelicht. Ook die extra documentaire is een plezier om zien en horen: de bescheidenheid en de artistieke integriteit die musici als Melnikov tentoon spreiden, werkt hartverwarmend.
In wezen draait het echter nog altijd om de muziek, die over meer dan twee uur gewoon niet altijd even geniaal kan zijn. Het wonderlijke is dat Melnikov de luisteraar zoveel als mogelijk in vervoering brengt en de meest onverhoedse sprongen toch als een ongenaakbare meester de baas blijft. Melnikov laat zich uiteraard ontzettend meeslepen, maar de teugels lost hij nooit. Een betere verteller kan de luisteraar zich dan ook niet wensen: met een geniale vertolker die perfecte klemtonen legt en muziek die de toehoorder constant wil meetrekken in de kolkende notenmassa, kan het gewoon niet fout gaan. Ondanks de lichte, opname-technische ruis, zonder twijfel een nieuwe standaard voor dit repertoire.
Meer over Dmitri Shostakovich
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
