De 20ste eeuw was niet meteen de vrolijkste in Rusland: de revolutie, de burgeroorlog, de Duitse invasie en het regime van Stalin. Dit was de leefwereld van Dimitri Shostakovich en de sfeer van deze periode is uitermate bepalend voor diens werk. Shostakovich was geen communist, maar zijn broodheren waren de Sovjets. Hierdoor ontstond een heel erg dubbele situatie. Shostakovich wou zijn eigen muziek scheppen, maar moest zich houden aan de voorschriften van Stalin. Vele intellectuelen werden naar Siberië gedeporteerd omdat ze zich verzetten tegen het gezag van de president. Shostakovich poogde de kritiek op het regime te verbloemen door muziek te schrijven die voldeed aan de wensen van Stalin, maar met een uitermate cynische ondertoon waardoor de luisteraar eigenlijk maar al te goed wist wat hij bedoelde. De componist sliep jaren met een koffer naast zijn bed om in allerijl te kunnen vluchten, maar zijn liefde voor Rusland deed hem blijven. De 5de symfonie behoort tot de drie zogenaamde'Oorlogssymfonieën' en is een toonbeeld van sovjetmuziek, wat niet belet dat ze tegelijkertijd één van de luidste muzikale kritieken op het regime is.
Het eerste deel van de symfonie begint zeer zacht, maar al van bij de eerste noten duikt er een geweldige energie op. De volgende tien minuten zijn een langgerekt crescendo dat uitmondt in een ware klankexplosie, waarna een bijna sacrale sfeer wordt opgewekt door de schitterende hoorn- en fluitsolo. Naar het einde van de beweging wordt alles weer stil. Een fantastische vioolsolo beëindigt het deel. In het tweede deel komt het cynisme van Shostakovich naar voor. Het thema is een perfect voorbeeld van de smaak van Stalin, maar door zijn orkestratie neemt de componist er een loopje mee. Naar het einde van het deel krijgt het thema het karakter van een demonische dans. Hier wordt de kritiek van Shostakovich overduidelijk: het thema staat symbool voor het regime dat mensen opslokt en vernietigd. Het derde deel is gebaseerd op Russische volksliederen die gezongen werden tijdens begrafenissen. De sfeer is bijna morbide. In dit deel laat Shostakovich de muziek terug aanzwellen tot een machtige climax waarbij de droefheid langzaam omslaat in woede en razernij. Na de ontploffing van emoties komt het beginthema terug en met dit thema de treurnis. Het vierde deel is een hoogmis van spot. De satanische molen uit het tweede deel maalt weer op volle toeren. Het orkest ontploft gedurende een volledig kwartier. Stalins wil wordt op een verschrikkelijk perfecte manier uitgevoerd waardoor het duivelse karakter van zijn regime op een fantastische wijze wordt geïllustreerd. De hoorn brengt de sfeer van het eerste deel nog even terug waarna het orkest zich langzaam terug op gang trekt om de finale van de symfonie aan te vatten. Deze finale is Shostakovich ultieme roep naar individuele vrijheid, maar is tegelijkertijd een orgie van sovjetsmaak.
The London Symfony Orchestra is één van de absolute toporkesten. In januari waren ze nog te gast in Bozar waar ze deze reputatie nog maar eens bevestig hebben voor een afgeladen volle zaal. Deze cd is een live-uitvoering, maar toch is er geen foutje te bespeuren. De sfeer is fantastisch en de uitvoering is weergaloos. De dirigent (Mstislav Rostropovich) is wereldberoemd omwille van zijn Shostakovich-interpretaties. Zijn vriendschap met de componist is één van de grote redenen waarom hij als absolute autoriteit geldt. Deze plaat is een echte aanrader.
Meer over Dimitri Shostakovich
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
