Het symfonische oeuvre van Dimitri Shostakovich is minder gelijkmatig qua niveau als dat van die andere grote symfonische componisten, Mahler of Bruckner. Tegenover grote symfonische meesterwerken als de vijfde of zevende symfonie, staan ook minder goede muziekstukken, die soms zelfs weinig meer zijn dan communistische propaganda. Shostakovich' dertiende symfonie behoort niet tot die laatste categorie, maar is echter een persoonlijk en tegendraads werk dat toen behoorlijk tegen de haren van de partij-ideologie instreek.
Shostakovich kwam voor het eerst in contact met het gedicht 'Babi Yar' van de dichter Yevtushenko in 1961. Het is een kritiek op het Russische, en zeker ook Stalins, antisemitisme, dat ondanks het grote aantal joden in de partijleiding, officieus aanvaard werd. Het gedicht, waarop het eerste deel van de symfonie gebaseerd is, verwijst naar een kloof nabij Kiev waar tijdens de tweede wereldoorlog enkele duizenden joden vermoord werden. Yevtushenko zelf werd trouwens na de publicatie van zijn gedicht op de korrel genomen, omdat hij 'etnische spanningen' in de hand zou werken. Voor zijn dertiende symfonie koos de componist enkele andere gedichten van hem, die meestal satirisch of luchtig van ondertoon waren, om de andere delen van tekst van te voorzien. De aandachtige luisteraar kan in gedichten als het ironische 'Humor' (Yumor) of 'Carrière' (Karyera) een verdoken maar satirische kritiek zien op het leven in Soviet-Rusland. Alleen 'Angst' (Strakhi) heeft een ernstiger ondertoon, want het verwijst naar de periode van massavervolgingen in 1936-1938, een periode die Shostakovich zelf van maar al te dichtbij meegemaakt had.
Qua stijl komt deze symfonie overeen met die van de twintigste-eeuwse opera. Wegens de grote hoeveelheid tekst, worden bepaalde gedeeltes bijna gedeclameerd. Shostakovich schrijft hier erg donker: het klankpalet wordt vooral bepaald door lage strijkers, koperblazers en keiharde pauken. Shostakovich vermijdt dus de luchtigere schrijfstijl van zijn lichte werken of de welluidende klank van zijn 'communistisch realisme'. Het resultaat is geen toegankelijke symfonie, maar is er wel een die monumentaal is en innerlijk een grote eenheid vertoont, zeker in Jansons' interpretatie. Deze dirigent besteedt veel aandacht aan frasering, die dus heel vanzelfsprekend klinkt, waardoor vooral het lange eerste deel erg verstaanbaar wordt. Het orkest van de Bayerische Rundfunk bewijst dat het, naast erg donker en overweldigend, ook lieflijk kan klinken, zoals in de vioolsolo waarmee het laatste deel begint. De tekstuitspraak is ongelooflijk duidelijk, zowel in het koor als in de solist, zodat de luisteraar, met behulp van de vertaling de volledige tekst gemakkelijk kan meevolgen. Het is duidelijk dat bariton Sergei Aleksashkin in zijn moedertaal zingt: vooral de gereciteerde passages voert hij erg vloeiend en geanimeerd uit. En zijn enigszins donkere timbre wordt wat teniet gedaan door deze quasi-gesproken manier van zingen, zodat zijn klank nooit kern mist.
Shostakovich' dertiende is niet zijn meest bekende symfonie en er bestaan eigenlijk maar relatief weinig opnames van. Op deze cd wordt dit rijke werk echter alle eer aangedaan want dit is een bijzonder verzorgde en gevarieerde uitvoering.
Meer over Dmitri Shostakovich
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
