Met deze uitvoering van de "late" strijkkwartetten krijgt de in 2006 geïnitieerde Beethovencyclus door het Tokyo String Quartet zijn voltooiing. Deze visionaire muziek wordt door sommigen beschouwd als het hoogtepunt van het strijkkwartetrepertoire. Het is dan ook altijd uitkijken naar nieuwe interpretaties door gerenommeerde ensembles. Het Tokyo String Quartet is overigens niet het eerste het beste kwartet. Het bestaat al ruim veertig jaar en behoort tot de belangrijkste kamermuziekensembles ter wereld. In zijn lange carrière werkten de musici samen met bekende solisten en maakten ze talrijke opnames. De huidige formatie speelt samen sinds 2002 en de leden spelen op vier door Paganini verzamelde Stradivarii, wat resulteert in een uitstekende collectieve sound.
Ludwig van Beethoven schreef zijn vijf laatste strijkkwartetten in tweeënhalf jaar tijd, te beginnen in 1924. Ze zijn geschreven na zijn twee grote vocaal-symfonische werken: de 'Missa solemnis' en de befaamde negende symfonie. Het laatste kwartet uit de reeks zou zijn laatste voltooide compositie worden. Beethoven ontwikkelt een radicale esthetische taal in deze muziek en voert inhoudelijke veranderingen door. Zo verliezen de traditionele vormstructuren aan betekenis en wordt komaf gemaakt met de conventionele vierdeligheid. Alles ten voordele van het overkoepelende dramatische geheel van het kunstwerk. Tegelijk gaat Beethoven terug tot de basis van de Westerse muziek door fuga, canon, koraal of variatieprincipes te gebruiken.
Het '12e strijkkwartet opus 127' is het eerste van de vijf en is opgebouwd rond zijn langzaam deel. Een quasi richtingloos thema dient als basis voor variaties waarop het hele arsenaal van technieken wordt toegepast dat Beethoven in zijn late pianomuziek ontwikkelde. Het is een deel dat zowel muzikale empathie als analyse vereist. Het Tokyo String Quartet bezit beide, wat zich reflecteert in een bedachtzame en evenwichtige uitvoering. Het eerder snelle tempo komt de doorzichtigheid en houvast in dit deel ten goede, maar doet het een beetje inboeten aan emotionele geladenheid.
In het kwartet dat Beethoven vervolgens voltooide, het '15e opus 132', staat opnieuw een monumentaal langzaam deel centraal. Dit ruim een kwartier durende 'Molto Adagio' draagt als ondertitel "Danksgesang eines Genesenen an die Gottheit". Inderdaad had Beethoven tijdens het componeren van dit kwartet last van ernstige gezondheidsproblemen, waardoor hij vier weken niet kon componeren. De dankzegging is opgesteld in een lyrische toonaard en bestaat uit drie koraalachtige fragmenten met daartussen twee snellere delen die de hernieuwde kracht van de zieke moeten uitdrukken. De muziek is van een enorme verstilde en troostende schoonheid. Het Tokyo String Quartet gunt de partituur alle tijd om zich te ontplooien, wat zich vertaald in een prachtige vertolking met groot inlevingsvermogen en zin voor structuur.
Het '13e strijkkwartet opus 130' is een zesdelig werk met het meeste gewicht in de hoekdelen. De kroon op het werk vormt echter de door Beethoven zelf ook heel erg gewaardeerde Cavatina: een uiterst aangrijpend Adagio molto espressivo. Misschien had het Tokyo String Quartet dit deel iets langzamer moeten spelen om optimaal de melancholische essentie tot expressie te brengen. De vergelijking met de natuurlijke diepte die bij uitvoerders als het Alban Berg kwartet ontstaat. Het oorspronkelijke slotdeel van opus 130 was de 'Grosse Fuge', een briljante fugatische compositie met een combinatie van sonate en variatievorm erbij. De tonale dissociatie geeft soms de indruk dat er hedendaagse muziek klinkt. Het is zonder twijfel Beethovens meest weerbarstige en vergaande compositie die in zijn tijd absoluut niet op begrip kon rekenen. Later zou hij een alternatief slotdeel voor zijn 13e strijkkwartet schrijven en zijn 'Grosse Fuge' als een afzonderlijk werk, opus 133, publiceren. In dit werk komen de sterke kanten van het Tokyo String Quartet opnieuw naar voor: een grote intelligentie en fenomenale beheersing.
In tegenstelling tot de voorgaande, gefragmenteerde strijkkwartetten is het '14e opus 131' eigenlijk een groot geheel, waarbij de zeven delen geen afzonderlijke entiteiten meer vormen. Beethoven vond dit zelf zijn beste strijkkwartet en het wordt vandaag algemeen gezien als het hoogtepunt van de cyclus. Beweging en contrasten lopen over de delen heen in een schijnbaar doelloos stramien dat heel improvisatorisch aandoet, maar toch nooit inzakt of zijn noodzakelijkheid verliest. Het is de ultieme vrijheid van expressie die ontstaat door de totale beheersing van het materiaal; de volledige notie van alle onderlinge verbanden die een ongebreidelde fantasie toelaat. Het Tokyo String Quartet slaagt erin om de grote spanningsboog van begin tot einde vol te houden. Ook het integreren van de fugatische en variërende delen gebeurt met veel inzicht en zeggingskracht.
Het laatste van de vijf kwartetten is tegelijk het kortste en ontstond kort na de zelfmoord van zijn neef Karl, zijn adoptiezoon waar hij een goede relatie mee had. Algemeen geweten is dat het Beethoven veel moeite heeft gekost dit werk te voltooien. Getuige daarvan de titel boven het laatste deel "Der schwer gefasste Entschluss – Muss es sein? – Es muss sein!". Een grote, quasi existentiële vraag, waarop de componist in de coda een ironisch schertsend antwoord geeft. Een sterke uitvoering van het Tokyo String Quartet besluit de drie cd's.
Zoals uit het voorgaande reeds blijkt, kiest het Tokyo String Quartet ervoor om geen extremen op te zoeken in deze muziek. Dit kan nochtans tot nog meer doorleefde en ontroerende uitvoeringen leiden, zoals die van het Takacs Quartet uit 2005. De meeslepende energie en muzikale stuwing van deze opnames ontbreekt bij het Tokyo String Quartet. Ook van de klinische eigenzinnigheid van het Emerson String Quartet is niets te vinden. Hiertegenover plaatsen ze een voorzichtigere, doch gepolijste en perfect gebalanceerde versie, waaraan de kristalheldere opnametechniek haar recht doet.
Misschien is de grote complexiteit van de partituur als weerslag van de onuitputtelijke wereld van Beethovens verbeelding het best tot expressie gebracht door grote interpreten zoals het Quartetto Italiano of Alban Berg Quartett, maar wie een hedendaagse (met opnametechnische meerwaarde) en toch gewortelde uitvoering van deze geniale en veeleisende kamermuziek wil, zit zeker goed bij het Tokyo String Quartet.
