John Hollenbeck is niet geïnteresseerd in standaardbezettingen. De 43-jarige drummer/percussionist uit New York houdt van originele en afwijkende instrumentcombinaties, getuige onder meer zijn Refuge Trio (zang, piano/accordeon en drums/vibrafoon) en zijn duo’s met zanger Theo Bleckmann en saxofonist Jorrit Dijkstra. Ook Hollenbecks voornaamste band, The Claudia Quintet, is met accordeon, vibrafoon, sax/klarinet, bas en drums/percussie niet bepaald een doorsnee jazzcombo te noemen. Voor de opnames van ‘What is the Beautiful?’ werd het kwintet daarenboven uitgebreid met pianist Matt Mitchell en twee vocalisten (Kurt Elling en Theo Bleckmann). Het gesproken woord speelt op deze plaat dan ook een belangrijke rol.
‘What is the Beautiful?’ kadert in de viering van de honderdste geboortedag van Kenneth Patchen (1911-1972), een Amerikaans dichter en schrijver die men vaak voor de gemakkelijkheid tot de beatgeneratie rekent, maar die zelf nooit geassocieerd wilde worden met een stroming of beweging. Patchen was een groot jazzliefhebber en liet zich tijdens voordrachten vaak begeleiden door bebopmusici, wat een wijdverspreide praktijk was in de jaren vijftig. De band tussen poëzie en jazz is bij Patchen echter ook in latere tijden altijd blijven bestaan, zelfs tot na zijn dood. Zo maakte hij zelf opnames met jazzmusici en lieten onder meer Peter Brötzmann en William Parker zich door zijn werk inspireren. Bijgevolg is deze plaat lang niet het eerste muzikale eerbetoon aan Patchen maar zonder twijfel wel het meest bijzondere en originele tot nog toe. Ter vergelijking: op zijn album ‘Be Music Night’ plaatste Brötzmann passages spoken word naast groepsimprovisaties en ensembleoffensieven terwijl Hollenbeck opteert voor gedetailleerde composities en rijke arrangementen die op een sublieme manier met de woorden worden vervlochten.
Het tekstmateriaal wordt op verschillende manieren als uitgangspunt gebruikt. In ‘The Snow is Deep on the Ground’ tovert Theo Bleckmann de versregels nog doodgewoon om tot dromerige zanglijnen, maar bij ‘Showtime’ is de aanpak al iets ongewoner. Hollenbeck componeerde dit stuk namelijk op basis van het spreekritme en de intonatie van Kurt Elling – een techniek die ook Jason Moran wel eens gebruikt door bijvoorbeeld opgenomen telefoongesprekken als partituur neer te schrijven. Elke lettergreep die de Amerikaanse zanger spreekt wordt unisono vergezeld door een noot van Drew Gress’ contrabas. Wanneer bas en drums vervolgens onafhankelijk aan het werk gaan, worden de overige instrumenten aan de tekst gekoppeld, op dezelfde manier als eerder de contrabas. Dat levert een doorgecomponeerd en atonaal rubatostuk op, weliswaar met een ritmesectie die in de ondergrond koppig zijn ding blijft doen.
De muziek wordt ook wel eens simpelweg gebruikt om de tekst te versterken, te beantwoorden of van een zekere uitdrukking te voorzien. Vooral in het titelstuk ‘What is the Beautiful’ leidt dat dankzij crescendoakkoorden tot een prachtig resultaat. Ook ‘23rd Street Runs into Heaven’ (dat samen met ‘Showtime’ één track vormt) is wat dat betreft een hoogtepunt. Een werkelijk sublieme Kurt Elling beschrijft hierin onder meer hoe zijn vrouw (of vriendin) zich voor zijn ogen uitkleedt. De vele pauzes waarmee hij dat doet en de doeltreffende kleuraccenten van piano, accordeon en klarinet zullen menig luisteraar een krop in de keel bezorgen.
Met ‘Mates for Life’ en ‘Flock’ staan er ook nog enkele instrumentale nummers op de plaat, die werden geschreven in opdracht van het Edinburgh Jazz en Blues Festival. Deze tracks laten het vertrouwde gezicht van het kwintet zien, waarin jazz wordt gekruist met minimalisme en hedendaagse kamermuziek. Ook ‘Job’ is met zijn sfeervolle, mechanische patronen vintage Claudia Quintet en tegelijk het enige stuk waarin de muziek geen duidelijk verband met de tekst vertoont.
John Hollenbeck heeft met dit project dan ook vooral gezocht naar een meer diepgaande en betekenisvolle interactie tussen muziek en woord, in plaats van deze louter als verschillende sporen naast elkaar te laten lopen. Dat leidt op ‘What is the Beautiful’ niet alleen tot een reeks mooie en onverwachte tracks maar ook tot een paar absolute voltreffers. Veel mooier kan een eerbetoon niet worden.
