Ken Vandermark

In de knappe documentaire uit 2008 'Work: Musician' volgt een cameraploeg het dagdagelijkse doen en laten van de Amerikaanse jazzmuzikant Ken Vandermark. De documentaire wil een antwoord bieden op de vraag: 'Hoe slaagt een muzikant er in om te leven van nogal acommerciële muziek en hoe ziet zijn leven er dan uit?' Het antwoord op die vraag is fascinerend en bewonderenswaardig. Ken Vandermark lijkt wel bezeten te zijn door een missie, een roeping: namelijk zoveel mogelijk interessante muziek componeren en spelen zonder ook maar één commerciële toegeving te moeten doen. In de documentaire is te zien hoe Vandermark niet alleen aan de lopende band componeert en musiceert, maar daarnaast ook nog zelf met versterkers en instrumenten sleurt, ingewikkelde tourschema's uitdoktert, opnamesessies inplant, zelf als tourmanager onderhandelt en dan ook nog is als chauffeur fungeert. De toewijding van Vandermark is enorm en de afgelopen twee decennia speelde hij - zonder overdrijven - wel 100 platen vol met minstens 40 verschillende personeelsbezettingen. Voorlopig lijkt er geen einde te komen aan deze onwaarschijnlijke stroom van kwaliteitsvolle releases. Ondanks een overvolle agenda vond de brave man zelfs nog de tijd om uitgebreid via e-mail een aantal vragen te beantwoorden.

(foto: Hannes Reisinger)

Wat staat er voor 2009 al in je agenda?

Wel, 2009 belooft alweer een druk jaar te worden. Zo zal ik door Europa touren met the Vandermark 5, met het Peter Brötzmann Chicago Tentet, met Sonore en met het Frame Quartet en het Resonance Ensemble, met Lean Left en met Paal Nilssen-Love. In Amerika ga ik de boer op met het Ab Baars Trio, Vandermark 5 en Free Fall. Ondertussen zal er dan ook nog eens worden opgenomen en zijn releases gepland van Vandermark 5 (twee albums waarbij op één ervan het kwintet wordt uitgebreid met Magnus Broo op trompet en Havard Wiik op piano) en het Frame Quartet. In december lijkt het er op dat ik voor de eerste keer naar Ethiopië zal reizen voor een project dat Terrie Ex (gitarist van The Ex, SC) zal organiseren en waarbij ook Ab Baars zal aanwezig zijn.

Je hebt net een soundtrack-project afgeleverd. Kan je daarover wat meer details kwijt en kan je ook toelichten in welke zin je anders dan gewoonlijk bent te werk gegaan

Het betreft de soundtrack voor de documentaire 'Roads of Water' over de Amazone en van Augusto Contento. Ik ben inderdaad volledig anders dan gewoonlijk te werk gegaan. Normaal gezien gebruik ik de studio om zo natuurgetrouw mogelijke opnames van mijn groepen en ensembles te maken, het is te zeggen: live-opname als ensemble en zonder overdubs of editing of dergelijke. Deze keer heb ik de bijdrage van iedere muzikant individueel opgenomen en heb ik het uiteindelijke werk met computer samengesteld. Daarbij had ik de technische hulp van Bob Weston, de geluidsingenieur waarmee ik altijd werk (ook bekend van Shellac, SC). Het componeren was dan wel gelijkaardig, het opnameproces was dus radicaal anders. Een andere reden waarom ik gewerkt heb met overdubs en loops is omdat Augusto muziekstukken wou die een heel specifieke lengte hadden zodat ze pasten bij de filmsequenties. Het zou onmogelijk zijn om de groep muzikanten als live-ensemble de composities te laten uitvoeren op een zodanige wijze dat dit zou overeenstemmen met de door Augusto vooropgezette timings. De muzikanten (Jeb Bishop, Nate McBride, Fred Lonberg-Holm, Jeff Parker, Jaimie Branch, Tim Daisy en ikzelf) liet ik dus ofwel musiceren bovenop reeds geconstrueerd materiaal ofwel liet ik hen alleen improviseren. Naarmate de verschillende delen werden verzameld, sloop er ook nog wel een improviserend element in de muziek door de keuze van hoe en waar ik de delen bovenop elkaar zou plakken. Het eindresultaat heeft wel wat parallellen met mijn ander werk. In sommige stukken zit er zeker een jazzkarakter, elders is er dan weer een serieuze groove aanwezig en soms schemert ook de invloed van hedendaagse nieuwe muziek door. Niettemin is dit toch wel iets nieuws voor mij is. Ik heb veel geleerd van dit project en het was een nieuwe ervaring voor mij die zeker voor herhaling vatbaar is.

Niet voor de hand liggende samenwerkingen

(foto: Bartek Winiarski)

Je bent bekend als iemand die graag buiten de lijntjes kleurt en onder meer niet voor de hand liggende samenwerkingen aangaat. Een muzikant van buiten de jazzscène waar je vaak mee samenwerkt – onder meer in Territory Band, Powerhouse Sound en Fire Room - is de Noorse noisemuzikant Lasse Marhaug.

Ik heb Lasse leren kennen via Paal Nilssen-Love (de Noorse drummer waarmee Vandermark regelmatig samenwerkt, SC). Toen Kevin Drumm besloot om niet meer te concerteren, had ik iemand nodig die de elektronica-aspecten in het Territory Band van hem kon overnemen. Gelukkig was Lasse geïnteresseerd en onze samenwerkingen sindsdien zijn een geweldige ervaring geweest. Ik ben niet specifiek een noisefan, net zoals ik ook niet specifiek een jazzfan ben. Ik ben een fan van iedere creatieve muzikant, ongeacht het genre waarbinnen hij/zij werkt.

Hoe anders is het om met een noisemuzikant/geluidskunstenaar als Lasse Marhaug te spelen en zijn andere jazzmuzikanten waar je mee werkt daar altijd toe bereid of op voorbereid?

Samenspelen en improviseren met Lasse doe ik in feite op dezelfde manier zoals ik dat doe met andere muzikanten: namelijk door te luisteren en te reageren op wat er gebeurt en te proberen om interessante ideeën aan te brengen. Iedere speler heeft zijn eigen inbreng en voor mij gaat het veel meer om de muzikant dan om het instrument waarmee hij/zij speelt. En het geluidsspectrum dat Lasse aanlevert is nu ook niet zo ver verwijderd van hetgeen waarmee ik bijvoorbeeld in Sonore (het rietblazertrio met Mats Gustafsson en Peter Brötzmann, SC) word geconfronteerd. Zodus: een saxofoon hoeft niet conventioneler te klinken dan elektronica als het instrument 'open' wordt benaderd. Beiden zijn eigenlijk niet meer dan een instrument en de muzikant en zijn ideeën zijn het belangrijkste. Wat aanvaarding in de groep betreft, werk ik altijd met muzikanten die open-minded zijn en die bereid zijn nieuwe dingen uit te proberen en grenzen te verleggen. Wanneer een fantastische muzikant wordt toegevoegd aan een ensemble, merk ik dat iedereen bereid is om samen te werken, ongeacht het soort van instrument, klank of ideeën dat die persoon aanbrengt in het geheel.

Hoe noteer of stuur je mensen zoals Lasse Marhaug bij de uitvoering van jouw composities? Noteer je wanneer hij geluid moet toevoegen en is de geluidskeuze voor hem of ga je zover dan dat je op voorhand vastlegt welk soort van geluidstextuur hij moet creëren?

Zoals met andere muzikanten verwacht ik dat de mensen die werken met elektronica hun apparatuur verstaan en beheersen en in staat zijn om compositionele ideeën te vertalen naar iets muzikaals. Notaties zijn daarbij een soort van snelschrift om een idee te beschrijven. Met muzikanten die geen muziek kunnen lezen is het best mogelijk om te werken met andere systemen om te suggereren wat mijn bedoelingen zijn én tegelijkertijd de muzikanten ruimte te geven om hun eigen stem te gebruiken. Grafische notaties kunnen bijvoorbeeld ook een goede methode zijn. Soms volstaat een basisset met beschrijvingen al om de juiste richting aan te geven.

Over frustraties en mislukkingen

Sonore (Mats Gustafsson, Peter Brötzmann en Ken Vandermark) (foto: Manfred Rahs)

Uit Vandermarks Notes From the Field, 9 juni 2008 (te vinden op zijn website): 'Unfortunately, the conclusion of the day, and the final gig of the trip, turned out to be pretty brutal. (...) But you can't predict the way certain members of an audience will act, or why idiots would pay good money to come to a concert by a non-commercial group like Sonore and then talk through the music while having dinner.'

Hoe ga je hiermee om en wat voel je als je dan op een podium staat?

Wel, ongelukkig genoeg is het heel moeilijk voor mij om mijn gevoelens te camoufleren gedurende een concert en in gevallen zoals die avond is het niet moeilijk om de frustratie op mijn gezicht af te lezen. Dat is een probleem want op dat moment zijn er ook veel mensen in het publiek aanwezig die wel luisterden en de muziek steunden. Het is ook hun fout niet dat er onbeleefde toeschouwers aanwezig zijn. Mijn voorkeur gaat in feite uit naar clubs die ongeveer op een capaciteit van 200 man zijn voorzien. Dat laat me toe te werken zonder PA en tegelijkertijd een zekere intimiteit in het concert te bewaren. En uiteraard verkies ik een publiek dat bereid is te luisteren, ongeacht of het nu voor een zittend of staand publiek is in een club of concertzaal.

Die avond was duidelijk niet je avond, wat verder valt het volgende te lezen over het Sonore-concert: 'Likewise, it's impossible to predict when you're going to get hit with an inability to find something worthwhile to say with the music Even when playing alongside musicians who are as creative and inspiring as Peter and Mats there are times when nothing seems to work, and on that Friday I felt like I was stumbling around in the dark for both sets. By the end of the concert I felt like I had been punched in the mouth and the head all night; not the greatest way to end two and a half weeks of work with two friends and collaborators.' Is het in zulke gevallen niet gemakkelijker om terug te vallen op technieken die in het verleden hun deugdelijkheid al hebben bewezen? Om het in feite veilig te spelen in plaats van te gaan voor de risico's?

De reden waarom ik heb gekozen om deze muziek te spelen en te werken met de muzikanten waarmee ik totnogtoe heb gespeeld, is omdat het allemaal draait om uitdagingen en spontaniteit. Je moet de discipline hebben om simpelweg nooit op safe te spelen en bereid te zijn om soms, ja, te falen. Ook al is dat wel eens moeilijk, soms op het pijnlijke af. Creatief succes in dit genre komt niet altijd door het soort muziek te spelen dat succesvol is, maar door zoveel mogelijk risico's te nemen en de grenzen van je kunnen en van wat je weet af te tasten. Als je dat durft te doen en het werkt, is het resultaat enorm. Maar het betekent ook dat je soms faalt. Dat is nu eenmaal de natuur van het beestje als je dit soort muziek speelt. Het is onmogelijk te voorspellen wanneer een concert of een individuele performance de slechte kant op gaat. Soms is heel de voorbereiding perfect en zitten de omstandigheden mee: een lichte reisdag, goed gezelschap, een volle en enthousiaste zaal, lekker eten... En toch lukt het niet om iets van waarde te kunnen 'zeggen'. Op andere gelegenheden kan alles tegen slaan en is het toch ergens mogelijk om de inspiratie te vinden om de muziek naar ergens nieuw te leiden.

C.O.D.E. (Ken Vandermark, Max Nagl, Clayton Thomas, Wolfgang Reisinger) (foto: Klaus Nüchtern)

Uit je Notes From the Field van 14 februari 2008 doe je verslag van de desastreuze voorbereiding van het eerste concert van het C.O.D.E.-project, een Eric Dolphy/Ornette Coleman tribute. Vlak voor dat concert liet de initiatiefnemer en leider jullie stikken en moesten jullie op zeer korte termijn toch iets in mekaar steken.  Helaas lukte dat niet helemaal: 'An important factor that separates a rehearsal and a performance is that you can't really stop in the middle of a set, or halfway through a tune, and re-adjust things that are going off track while you're onstage. An arrangement, a musical approach, a conception, or a game plan, can be discussed before, after, or during each composition as it's run in a rehearsal. This kind of discussion is usually not what you want to be doing at a concert, so talks about the music happen before or after each set instead of between pieces. I can be accused of wanting to emphasize planning and rehearsal time, but I think how the music of C.O.D.E. was damaged by the irresponsibility of a single individual proves that focused preparation is a key element in the making of strong music. Our gig that Sunday night was a good example of why the difference between a rehearsal and a performance causes problems if you're under-prepared; since it was the first time this quartet had ever played together, and only Wolfgang and Andy had ever even met before, with all the new tunes there was too much to remember and coordinate in each set for our arrangements to coalesce and develop as planned. I believe we did the best we could under the circumstances and, despite everything, got to some good music. '

Ik doe altijd al het mogelijke om voorbereid te zijn voor ieder concert, ongeacht of het nu gaat om een concert met materiaal dat (deels) gecomponeerd is of wanneer het een volledig improvisatieconcert betreft. Hier had ik geen controle meer over de situatie. De oorspronkelijke initiatiefnemer en leider liet ons dus op het laatste moment zitten en er was geen mogelijkheid meer om ons op de aangewezen manier voor te bereiden en ja, de muziek leed daar onder. Zelden, nooit feitelijk, ben ik in zo'n situatie terechtgekomen en voor zulke feiten geplaatst. Ik kan je verzekeren dat er toen eigenaardige e-mails zijn verstuurd. De meeste toeschouwers op het concert kenden de omstandigheden niet, ze wisten enkel dat er personeelswisselingen hadden plaats gevonden. Met de dingen die zo fout liepen, was er geen reden om kwaad te zijn tijdens het concert zelf. Het enige dat we konden doen, was er het beste van te maken. Wat mij betreft, had die persoon die ons had laten zitten daar geen enkel excuus voor en het project was bijna een half jaar op voorhand gepland en nee, ik zie geen reden waarom ik nog met hem ooit zou samenwerken.

Denk je op zulke momenten dan nooit dat de inspanning het niet waard is en dat je bijvoorbeeld beter thuis had kunnen blijven?

Er zijn enkele momenten geweest waarbij ik dacht dat de inspanning niet loonde en voor mij is de oplossing nu om zulke dingen te vermijden. Zodus werk ik nu met de beste mensen die er zijn en dat helpt alvast om alles op de juiste manier te doen verlopen.

Is het je al overkomen dat gedurende improvisatiesessies andere muzikanten te veel tijd en aandacht opeisen of dat je het gevoel hebt dat de improvisatie niet de goede kant op gaat? Zoja, wat doe je dan in zulke situaties?

Door te werken met de beste mensen, en dan bedoel ik dat op het vlak van creativiteit, discipline en de bereidheid tot samenwerking - wordt je niet snel in die positie geplaatst dat je op het podium staat met iemand die speelt om vooral zijn eigen ego te bevredigen. Soms leidt de muziek tot een dood straatje of spelen we onszelf vast. Maar misverstanden en 'miscommunicatie' gebeuren nu eenmaal wanneer je iedere keer iets nieuws probeert te doen. Het is een noodzakelijk 'probleem' en door de discussie over de muziek die we maken groeit de muziek.

Het muzikant-zijn

(foto: Krzysztof Penarski)

Je stelde in een interview ooit dat je ondermeer met FME en met de Territory Band bent afgestapt van je onderzoek naar muziekstijlen en dat je nu tracht om je muziek 'persoonlijker te laten klinken'. Ben je daar in geslaagd?

Ik hoop toch dat de laatste jaren mijn werk meer persoonlijk en uniek is geworden. Ik voel dat mijn inspanningen om mijn persoonlijke ideeën met betrekking tot componeren voor improvisatoren en/of werken met volledig geïmproviseerde muziek is geëvolueerd in productieve richtingen. Ik zal niet zeggen dat ik in mijn missie ben geslaagd - dat zal de tijd uitmaken - maar ik heb wel het gevoel dat er evolutie in mijn werk zit.

In de liner notes van 'Company Switch' stel je: 'In some cases the attitude towards the parameters outlining the aesthetics of improvisation have become dogmatic. To me, this seems quite at odds with the spirit of music (.) When discussing the contemporary standards for improvised music, many new musicians I talk to seem to be frustrated by what they hear and are searching to find new ways to organize and express themselves'. Kan je toelichten wat je hiermee bedoelt?

Wat ik hiermee zeggen wou is dat er gaandeweg een set van regels of een code is ontstaan die sommige mensen gebruiken om te oordelen of geïmproviseerde muziek of jazz "juist" of "fout" wordt gebracht. Ik denk dat eens er een "stijl" ontstaat die gemakkelijk kan worden gedefinieerd of kan worden herkend, dat die stijl zijn creatieve ontwikkeling heeft gehad. Ik geloof niet in Jazz als een muziekstijl, wel als een creatieve methode. De muzikanten waarmee ik samenwerk zijn geïnteresseerd om te werken zonder restricties en zonder bepaalde definities. The goal is to find new ground, not re-create the past.

Je leidt duidelijk een vermoeiend leven. Bekruipt je nooit de zin of zelfs de noodzaak om eens een break te nemen en eens een periode niet met muziek bezig te zijn?

Er zijn veel dingen met betrekking tot het leven dat ik leid die vermoeiend zijn, maar ik hou van wat ik doe en ik wordt continu geïnspireerd door de mensen waarmee ik kan samenwerken. Wanneer ik terug thuis kom van een tournee is er gewoon veel te veel werk dat ik moet doen en dat kan best uitputtend zijn. Maar als ik dan besef dat ik de kans heb om dit te kunnen doen, is het niet moeilijk om goede redenen te vinden om er mee door te gaan. Ik kijk ook buiten de muziek om mijn batterijen opgeladen te houden. Mijn interesse in schilderkunst, film, sommige schrijvers en mijn groeiende interesse in fotografie zorgen ervoor dat ik inspiratie vind om op een andere manier na te denken over muziek die ik probeer te ontwikkelen.

Free Music Ensemble (Nate McBride, Paal Nilssen-Love en Ken Vandermark) (foto: Andreas Froland)

Uit zowel je Notes From the Field op je website, je liner-notes, je actieve Myspace-pagina, Twitter en dergelijke, verschaf je de luisteraars vaak een blik op de interne keuken van het muzikant-zijn en geef je hen ook de kans om je muziek te 'verstaan'. Vind je dat je ergens een educatieve rol te spelen hebt?

Ik begon meer te schrijven over muziek omdat ik wat gefrustreerd geraakte over veel van wat er geschreven werd over deze kunstvorm. Bevriende muziekcritici vroegen me of ik dan suggesties had over wat er dan verbeterd kon worden en terwijl ik hierover nadacht, realiseerde ik me dan ik het gewoon beter zelf kon doen. De muzikanten zelf zijn diegene die het werk creëren en ik denk dan ook dat onze standpunten en inzichten essentieel zijn om inzicht te verschaffen in de aard van deze kunstvorm.

Wat opvoeding betreft, wat vind je van sociale muziekwebsites waar je zowel muziek kan beluisteren als ontdekken zoals bvb. http://www.last.fm. En waar je gratis bijvoorbeeld naar een 'Vandermark'-radio kan luisteren die enkel muziek verwant aan jouw muziek draait

Ik kende last.fm niet. En nadat ik de website heb bezocht, moet ik toegeven dat het een fantastische manier is voor mensen om meer te leren over de muziek en de artiesten. Dit lijkt me echt een goede evolutie, zonder meer. Mijn standpunt is altijd geweest dat ik ieder initiatief steun dat mensen toegang tot de muziek verschaft, tenzij het betekent dat het diefstal is zoals het vrij downloaden zonder dat je daar als artiest iets kan aan doen. Vroeger was een van de belangrijkste hindernissen als muzikant dat je muziek gehoord en verdeeld moest worden. Met de komst van het internet zijn dergelijke problemen verdwenen maar het probleem is nu dat de verkoop van muziek ook serieus is afgenomen. Vooral gedurende de tours was de verkoop van je muziek toch een manier om de tourkosten te compenseren. Willen we dit soort muziek blijven maken, dan moeten we ook kunnen leven terwijl we het maken. Verkoop van onze opnames zijn een manier om inkomsten te genereren. Als we minder muziek gaan verkopen omdat iedereen de muziek gratis gaat downloaden, dan zal het voor ons moeilijker en moeilijker zijn om nog op tournee te gaan. En als dan ook nog is de financiële situatie van kunstencentra en clubs achteruit gaat (bijvoorbeeld door de economische neergang die zich nu voordoet) zal het voor concertorganisatoren heel moeilijk worden om de muzikanten nog te laten touren. Het geld moet van ergens komen. We kunnen dit werk niet gratis doen.

Vandermark 5 (foto: Kristian Johansen)

Wat mogen we verwachten van de tournee?

Ik heb nieuw materiaal geschreven voor ons volgende album. De laatste twee maanden hebben we de composities ingestudeerd en gerepeteerd. Zoals altijd is de muziek een vervolg op waar de band op het vorige album is geëindigd. Er is een betere integratie van de instrumentale mogelijkheden. Ik heb nieuwe manieren gevonden om met de cello zowel in de frontlinie als in de ritmesectie te werken waardoor de bas meer ademruimte en vrijheid krijgt. Ik heb ook mogelijkheden gehad om enkele van mijn ideeën met betrekking tot nieuwe muziek te integreren, er zijn meer structurele variaties en tegelijkertijd is ook de ritmesectie nieuwe paden aan het bewandelen. Omwille van de beperkingen rond de kost om instrumenten mee op tournee te nemen zal Kent Kessler telkens een bas lenen en ik neem enkel mijn tenor sax en mijn basklarinet mee. Maar zelfs met die beperkingen zal de groep wel in staat zijn om de nodige variatie te brengen.

Vandermark 5 is je langst lopende project. Heb je nog genoeg muzikale uitdagingen voor dit project?

Ja, een van de uitdagingen van Vandermark 5 is hoe we nog iets nieuws kunnen toevoegen aan dat lange verhaal. Iedereen in het kwintet wil vooruit en nieuwe dingen proberen. Niemand wil herkauwen van wat we vroeger hebben.gedaan Vanuit het componeren waak ik er ook over dat als ik ervaar dat ik geen stukken uitwerk zoals ik vroeger al had gedaan en als ik merk dat bepaald materiaal nogal sterk lijkt op eerder werk, dan smijt ik het weg en begin ik gewoon opnieuw.

Ik weet dat je het meestal hebt over samenwerkingen in de exacte betekenis van het woord. Op welke manier ben je de 'leider' van the Vandermark 5? De band draagt jouw naam, jij schrijft de composities. Beslis jij dan hoe de dingen uitdraaien?

Ik leid en stuur inderdaad het kwintet maar tegelijkertijd profiteer ik ongetwijfeld van de input van alle leden van de groep. De leden maken suggesties omtrent de arrangementen, ik vraag hen wat ze denken van een nieuwe compositie of hoe we het resultaat nog kunnen verbeteren. Ik zou gek zijn moest ik geen gebruik maken van de creativiteit van Tim, Kent, Fred en Dave. Mezelf open opstellen voor suggesties, ideeën en input is de meest intelligente keuze die ik kan maken. Deze muziek leent zich tot een situatie waar democratie effectief kàn werken.

Gebeurt het dat je een muzikant moet vragen iets anders te spelen omdat zijn bijdrage niet is wat je in feite bedoelde? En zoja, ligt dat dan niet gevoelig?

Omdat ik nu eenmaal werk met materiaal dat is gebaseerd op uitproberen en experimenteren gebeurt het dat ik soms niet duidelijk genoeg ben in mijn intenties en dat kan betekenen dat muzikanten mijn ideeën 'fout' gelezen hebben. Als dat gebeurt moet ik duidelijker zijn en een betere manier vinden om mezelf duidelijk te maken. Het heeft dus eerder te maken met communicatie maar zeker niet dat iemand slecht speelt ofzo. Daarom is er ook nooit iemand beledigd wanneer er gaandeweg bijsturingen gebeuren.

Ten slotte: Van al je Myspace-vrienden zag ik dat Motorhead in je vrienden-top-20 staat. Mogen we ons verheugen op een Lemmy-Vandermark collaboratie?

Ah, als dat nu toch maar is mogelijk was! Alleen, ik vrees dat Lemmy niet geïnteresseerd is om de gehele tijd naar een saxofonist te moeten luisteren. Maar wie weet ben ik wel fout? Misschien is het wel iets voor in de toekomst?