Het festival Follow the Sound brengt dit jaar een eerbetoon aan de Amerikaanse pianist, componist en bandleider Sun Ra. Geen betere inzet van de openingsavond van 10 november dus dan met een muzikale gelegenheidsformatie die zich op de muziek en de erfenis van de jazzlegende stortte.
Gemakshalve wordt Sun Ra al eens afgeschilderd als de prettig gestoorde muzikant met een buitengewone fascinatie voor het kosmische en het spirituele. Dat zijn muziek echter vaker meer aards dan zweverig klinkt, wordt daarbij al eens vergeten. Elementen uit de New Orleans jazz, doo-wop, swing of bebop zijn prominent aanwezig. Wie dat dreigde te vergeten werd door Joost Buis en André Goudbeek tijdens het eerste concert van Follow the Sound met de neus op de feiten gedrukt.
Met trompettist Jean-Paul Estiévenart, tenorsaxofonist Tobias Delius, bassist Hugo Antunes, drummer Paul Lovens en Oscar Jan Hoogland op drie verschillende keyboards hadden trombonist Buis en rietblazer Goudbeek een ensemble geformeerd dat heel wat richtingen uit kon. Kleiner dan een bigband, maar groter dan een regulier jazzkwintet werd een goed evenwicht gevonden tussen klankmogelijkheden en vrijheid. Dat werd van meet af aan duidelijk toen uit een vrije aanlooppassage een marcherend thema naar boven kwam. De sympathieke chaos en improvisatie moest plaats maken voor een strak uitgeschreven ensembledeel, een beweging die gedurende het concert nog geregeld gemaakt zou worden.
De schijnbare slordigheid waarmee hier en daar gespeeld werd, vrijwaarde het geheel echter van rigiditeit, waarmee de geest van Sun Ra extra naar voor gehaald werd. Homoritmische passages sneden door de improvisaties en lieten echo’s horen van “klassieke” jazz. Buis’ plunger demper riep de geest van Duke Ellington op, ‘Dancing Shadows’ swingde alsof het gespeeld werd door een rasechte bigband en een heerlijke ballad werd gebracht in een knap verwrongen harmonie, waardoor de vanzelfsprekendheid van de referentie half uitgewist werd. De enige hints naar spacey-toestanden kwamen van Hoogland die op de mogelijkheden van het elektronisch orgel en dito klavichord ideaal benutte: als een extra klankmogelijkheid, zonder zich ten koste van de anderen naar voor te wringen. Op piano kon hij zijn stempel minder drukken. Daarvoor bleven zijn bijdrages vaak in het geluid van de anderen steken, een gevolg van de zwak uitvallende versterking.
Een ander potentieel slachtoffer van de overwegend akoestische setting was trompettist Estiévenart. Niet bepaald een krachtpatser, maar het was net zijn lichte en heldere klank die hem van de sonore verdrinkingsdood redde. Door zijn fragiele toon bleef hij steeds hoor- en herkenbaar in het groepsgeluid, waarbij vooral opviel hoe mooi hij aansluiting vond bij de geraffineerde ritmesectie. Die vormde het kloppend hart van het ensemble en werd aangestuurd door drummer Paul Lovens. Er was geen muzikale setting te bedenken waarin deze Duitse improveteraan niet bepalend was. In zowat alle sfeerscheppingen en ritmische concepten had hij een vinger in de pap, al verstond hij ook de kunst om een stapje terug te zetten en zich even uit het geluid terug te trekken. Zo kon de muziek ademen, vervellen en vertellen, waarmee de erfenis van Sun Ra meteen alle eer aangedaan werd.
Voor het tweede concert tekende de Amerikaanse pianist Craig Taborn die voor zijn passage op Follow the Sound twee van zijn eigen trio’s combineerde. Beide hebben Gerald Cleaver als drummer. Het ene wordt vervolledigd door bassist Thomas Morgan en het andere door saxofoniste Lotte Anker.
Toch was het uitgerekend spilfiguur Taborn die door zijn collega’s voor voldongen feiten gesteld werd. Met een zacht inzettende Cleaver, een melodisch, maar met grote sprongen spelende Morgan en de zachte, abstracte sopraansaxgeluiden van Anker was de inzet van de set zo fragiel dat het voor Taborn goed uitkijken was wanneer en hoe hij zou binnen vallen. Minuten na de inzet van zijn medemuzikanten schoof hij pas aan, met strikt melodisch spel: het was de enige manier om het delicate weefsel niet te vestoren.
Geleidelijk aan kon Taborn een duidelijkere lijn ontwikkelen, waarbij hij doorschakelde naar verbrokkelde arpeggio’s en korte, herhalende formules waarbij zijn muzikale communicatie en verstandhouding met Anker duidelijk werd. De manier waarop de twee elkaars thema’s oppikten verried een sterke muzikale band die ook te horen is op de albums van het Taborn-Anker-Cleaver trio.
In een volgende stap introduceerde Taborn akkoorden, waarbij het euvel dat Oscar Jan Hoogland in het concert ervoor parten had gespeeld, opnieuw kwam opzetten. Ook Taborns pianopartijen gingen verloren toen de andere muzikanten net iets luider en voller gingen spelen. Hij ving het probleem echter mooi op door over te schakelen op kleine clusters die door zijn beheerste techniek en perfect gedoseerde aanslag geen afbreuk deden aan het lichte en het speelse van het geluid. Hij liet zich eens te meer horen als de man die kan dansen over de piano, waardoor hij mee de groepsklank van het ensemble kan uitbouwen, zonder er met de botte bijl in te moeten vliegen.
Het genuanceerde klankbeeld belette het kwartet niet om grote, minutenlange spanningsbogen op te bouwen. Wanneer er plots minder beweging was of de dynamiek een graadje lager gezet werd, viel het geluid niet stil, maar bleef het in de lucht hangen, wachtend om opgepikt te worden. Van echte rustpunten was zelden sprake, waardoor er een aparte drive ontwikkeld werd die de muzikale ontwikkeling haast onmerkbaar voortstuwde.
Dit procedé werkte voor het grootste gedeelte van het optreden, maar begon naar het einde toe wat sleet te vertonen. De vier leken elkaar muzikaal wat afwachtend aan te kijken, benieuwd wie de muziek een nieuwe wending zou geven. Er was echter niemand die voluit het initiatief nam, waardoor het spannende en het onvoorspelbare verloren gingen. Zo bleef het publiek over met een rijk en gedetailleerd geluid: fraai om horen, maar na een uur wel wat uitverteld.
